کتاب جهادگرایی و مرگ

"جهاد و مرگ: جذابیت جهانی داعش" نوشته‌ی اولیویه روآ، پژوهشی تحریک‌آمیز و ژرف‌کاوانه درباره‌ی ریشه‌های ایدئولوژیک و جامعه‌شناختی تروریسم جهادی در عصر معاصر است. این اثر کوتاه اما پرنفوذ، که نخستین‌بار در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، بسیاری از فرضیات رایج درباره‌ی اسلام رادیکال را به چالش می‌کشد و به‌جای آن، تمرکز را بر روان‌شناسی و بی‌سامانی فرهنگی افرادی قرار می‌دهد که به‌سوی خشونت افراطی کشیده می‌شوند. روآ، اسلام‌شناس و تحلیل‌گر سیاسی فرانسوی که دهه‌ها در زمینه‌ی اسلام سیاسی و رادیکالیزاسیون پژوهش کرده است، در این کتاب به تحلیلی تازه و تأمل‌برانگیز می‌پردازد. روآ به‌جای آن‌که ظهور داعش را حاصل شور مذهبی یا انسجام الهیاتی بداند، تز بحث‌برانگیزی مطرح می‌کند: رادیکالیزاسیون مقدم بر دینداری است. به‌زعم او، بسیاری از جوانانی که جذب جنبش‌های جهادی می‌شوند، نه ریشه‌ در سنت دینی اسلامی دارند و نه تربیت مذهبی منظمی را پشت سر گذاشته‌اند؛ بلکه بیشتر، قربانیان بحران هویت، انزوا و شورش نسلی‌اند که در جهانی ناآشنا و گسسته به‌دنبال معنا و قهرمانی می‌گردند.
کتاب با نفی این انگاره آغاز می‌شود که جذابیت دولت اسلامی به اعتبار دینی یا انسجام سیاسی آن بازمی‌گردد. روآ استدلال می‌کند که اغلب اعضای داعش، مهاجران نسل دوم یا نوکیشانی‌اند که سابقه‌ی بزهکاری، طرد اجتماعی و آسیب‌های روانی دارند. گرایش جهادی این افراد نه ناشی از ایمان، بلکه برخاسته از میل به معنا، خشونت و شهادت است. با استفاده از داده‌های آماری، مصاحبه‌ها و مطالعات موردی، روآ نشان می‌دهد که داعش پدیده‌ای متأثر از فرهنگ مرگ است. این گروه نه‌فقط از آموزه‌های دینی بلکه از روایت‌های قهرمانانه، فداکارانه و رسانه‌محور برای جذب نیرو استفاده می‌کند. این تصویر جذاب از مرگ، برای جوانانی که از نظام‌های اجتماعی خود بیگانه شده‌اند، بدل به وعده‌ی رستگاری و شکوه می‌شود. روآ همچنین نقد تندی به سیاست‌های رادیکال‌زدایی کشورهای غربی وارد می‌کند. به باور او، تمرکز این کشورها بر اصلاح دینی افراط‌گرایان، مسئله را اشتباه فهمیده است؛ چرا که مشکل نه در دین، بلکه در فقدان پیوند میان نسل جوان و نهادهای سنتی اجتماعی و مذهبی است-خلأیی که ایدئولوژی‌های آخرالزمانی آن را پر می‌کنند.
یکی از موضوعات مرکزی کتاب، گسست میان اسلام و اسلام‌گرایی است. روآ اصرار دارد که دولت اسلامی نه ادامه‌ی سنت مسلمانان، بلکه نوعی انقطاع رادیکال از آن سنت است-حرکتی رسانه‌محور، مدرن، و بیگانه با روح دیانت که صرفا از واژگان مذهبی برای توجیه خشونت بهره می‌گیرد.
دیگر محور مهم اثر، بحران هویت در نسل‌های جدید است. از نظر روآ، جهادگرایی شکل امروزی شورش‌های نسل جوان است؛ همان‌گونه که در گذشته، جنبش‌های رادیکال چپ یا ملی‌گرایانه این نقش را ایفا می‌کردند. بنابراین، جهادگرایی بیشتر برآمده از انگیزه‌های روانی و اجتماعی است تا بازگشت به ایمان.
"جهاد و مرگ" اثری چالش‌برانگیز و ضروری برای فهم ژرف‌تر پدیده‌ی جهادگرایی مدرن است. اولیویه روآ با تمرکز بر لایه‌های اجتماعی و روانی، چشم‌اندازی تازه ارائه می‌دهد که از کلیشه‌های رایج درباره‌ی افراط‌گرایی مذهبی فراتر می‌رود. تز مرکزی او، با تأکید بر گسست دینی، بحران هویت، و ساختارهای بی‌ثبات اجتماعی، نه‌تنها برای سیاست‌گذاران بلکه برای همه‌ی کسانی که به دنبال درک عمیق‌تری از خشونت دینی در عصر ما هستند، بینشی نو و تأمل‌برانگیز فراهم می‌آورد.