کتاب وندیداد آستان قدس

اثر حاضر نسخۀ خطی وندیداد است به شماره 26288 در بخش مخطوطات کتابخانۀ مرکز آستان قدس، در مشهد نگهداری می‌شود. بنیاد شهید تهران در سال 1378 خورشیدی این کتاب را به همراه تعداد دیگری نسخه و سند تاریخی به کتابخانه اهدا کرده و روشن نیست که منشأ آن، کدام خاندان یا شخص بوده و از کجا به دست آمده است. این دست‌نویس که بنا بر سنت و عادت به‌نام وندیداد می‌خوانند، مجموعه‌ای از تمامی وندیداد، تمامی یسنا و بخش‌هایی از ویسپرد و خرده اوستا می‌باشد و چنان که در آغاز کتاب و یادگارنامۀ دوم آمده، به «اوستای یشت و ویسپرد و جددیوداد با نیرنگ رسته یزشنی» مشهور است. نسخه به منظور اجرای آیین و مراسم یزشن مزدیسنان، دستوران و رهبران دینی نگاشته و وقف شده است. خطّ اصلی آن اوستایی است که با جوهر سیاه آمده و نکات مربوط به شیوۀ خوانش اوستا، به خط و زبان پهلوی و با رنگ قرمز نوشته شده است. دو کاتب در دو زمان مختلف آن را نوشته‌اند: بخش قدیم را بهرام بن مرزبان در دورۀ صوفیه و بخش جدید را بامث بن نوشیروان در دورۀ قاجار کتابت کرده‌اند. پرنوشت‌ها (مطالب حاشیۀ کتاب) را که گاه به خطّ پهلوی یا فارسی، با جوهر سیاه یا قرمز و در زمان متأخر، گاه با مداد نگاشته شده، به مرور زمان در میان سطور، یا در حاشیۀ اثر افزوده‌اند. کتاب علاوه بر سرنگار و پایان‌نگار (بن نوشت) دو یادگار نوشت نیز در میانه دارد که به خط‌های پهلوی و فارسی است؛ یکی از آن دو به بخش قدیم باز می‌گردد و دیگری به بخش جدید متعلّق است، که اطّلاعات ارزشمندی در اختیار خواننده می‌گذارد.