کتاب سفرنامه کلودیوس جیمز ریچ

«سفرنامۀ کلودیوس جیمز ریچ» اثری ارزشمند در حوزۀ تاریخ و مردم‌شناسی است که به توصیف سفرهای او به مناطق کردنشین در اوایل قرن نوزدهم می‌پردازد. این کتاب، با نثری دقیق و جزئی‌نگر، تصویری زنده از زندگی، فرهنگ، آداب و رسوم، و شرایط اجتماعی و سیاسی کردها در آن دوران ارائه می‌دهد. ریچ با نگاه موشکافانه به موضوعاتی همچون جغرافیای منطقه، وضعیت اقتصادی، ساختار اجتماعی و روابط بین قبایل کرد پرداخته و اطلاعات جامعی از اماکن تاریخی، عتیقه‌جات و نسخ خطی موجود در منطقه ارائه می‌کند.
این سفرنامه، که نخستین‌بار در سال ۱۸۳۶ و پس از درگذشت نویسنده توسط همسرش منتشر شد، شامل مشاهدات ریچ از سفرهایش به کردستان، موصل و نینوا باستان است. او که بین سال‌های ۱۸۰۸ تا ۱۸۲۰ چندین بار به موصل سفر کرده بود، در جلد دوم این کتاب به بررسی و توصیف مکان‌های باستانی نینوا، از جمله تپه‌های نبی یونس و کویونجیک، پرداخته است. او نخستین بررسی‌های سیستماتیک از این خرابه‌ها را انجام داده و اندازه‌گیری‌های دقیقی از محدودهٔ نینوا ارائه کرده است.
این کتاب نه‌تنها منبعی ارزشمند در حوزۀ تاریخ و فرهنگ کردها محسوب می‌شود، بلکه اطلاعات مهمی دربارۀ باستان‌شناسی منطقه، از جمله نینوا، شیراز و تخت جمشید، ارائه می‌دهد. از دیگر یافته‌های مهم ریچ، اشاره به کشف استوانه‌ای سفالی با خط میخی است که بعدها به نام «استوانۀ بلینو» شناخته شد و شامل گزارش‌هایی از پادشاه سنحاریب دربارۀ فعالیت‌های ساختمانی او در نینوا بود.
ریچ، که با زبان کردی آشنا بود و مدت زیادی را در میان کردها سپری کرد، توانست درک عمیقی از زندگی و فرهنگ آن‌ها به‌دست آورد و سفرنامه‌ای بنویسد که همچنان برای پژوهشگران تاریخ، مردم‌شناسی و باستان‌شناسی خاورمیانه منبعی غنی و الهام‌بخش است.