کتاب یوتوپیا و دیستوپیا در ایران معاصر

جامعۀ ایران طی شصت سال اخیر، شاهد تغییر و تحولات بی‌شمار، و رخدادهای اجتماعی غیرمنتظره‌ی فراوانی بوده است و بسیاری از افراد در نگاهی ساده‌انگارانه، عامل اصلی این تحولات را به «ارادۀ مردم» نسبت می‌دهند. اما تنها با اندکی تفکر و ذره‌ای تحقیق و مطالعه، اهمیت بی‌حدوحصر سایر عوامل کلان بر این تغییرات گسترده آشکار می‌شود. کتاب «یوتوپیا و دیستوپیا در ایران معاصر» اثر میترا زرگر، نویسنده و پژوهشگر ایرانی، از بهترین منابع تألیف شده در رابطه شناسایی این عوامل کلان است. این اثر با اتکا بر بینشی جامعه‌شناختی - تاریخی و با لحاظ‌کردن زمینه‌های جهانی، سعی در معرفی و موشکافی لایه‌های عمیق‌تری دارد که نقشی تعیین‌کننده در این تحولات داشته‌اند. در جلد نخست این مجموعه، به‌تفصیل به بسترهای جهانی پرداخته می‌شود که در ترکیب با ساختار نظام اجتماعی ایران، سبب می‌شوند تا در برهه‌ای روح آرمان‌خواهی بر جامعه دمیده شود و در برهۀ دیگر اما جامعه شاهد غلبۀ مشی آرمان گریزانه باشد. در برهۀ نخست از دورۀ موردبحث، یعنی از دهۀ ۱۳۴۰ تا ۱۳۷۰ شمسی که آرمان‌های بزرگ چراغ راه افراد و جامعه بودند، آرمان‌خواهی مهم‌ترین صدای تغییر و تنها امکان برای رسیدن به سعادت ابدی دانسته می‌شد و در مقابل از دهۀ هفتاد شمسی به این‌سو، قاطبۀ جامعه با بی‌اعتنایی به آرمان‌های جمعی، سعادت را در تکریم فرد و بازتعریف و آشکارسازی هویت‌های فردی کتمان شده تعبیر می‌کند. این کتاب، با ریزبینی در آثار مطرح ادبی، به مقایسۀ جایگاه «آرمان‌خواهی» در هر یک از این دو برهه می‌پردازد. مقایسۀ آثار این دو برهه به ما کمک می‌کند تا تأثیر تغییرات در نظم اجتماعی جهانی و ساختارهای داخلی را بر بینش و نگرش شاعران و نویسندگان، به‌مثابه یکی از نمادهای مهم روشنفکری در جامعه شناخته و چگونگی نمود یافتن این دگرگونی‌ها در آثار این افراد تشخیص دهیم. مطالعه این کتاب، هم به سبب محتوای خلاقانه و رویکرد نوینی که دارد و هم به دلیل نثر روان و ساختار منسجمش، بسیار مفید بوده و تجربه‌ای سودمند را برای تمامی خوانندگان آن به ارمغان خواهد آورد.