کتاب ژئوپلیتیک و مسجد

مسجد با ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فرد خود در طول تاریخ، یک پدیده آشنای جغرافیایی محسوب می‌شود که هماهنگ با رشد و توسعه سرزمین‌های اسلامی در تمام دوران و به صور مختلف در سطح زمین ظاهر شد. ظهور مسجد به‌گونه‌ای بود که به‌عنوان جایگاهی برآمده از اصول اعتقادی اسلامی، از همان سال‌های هجرت در تمام شهرهای بزرگ و کوچک سرزمین‌های اسلامی به‌سرعت گسترده شد و می‌توان گفت بالندگی هر شهر به شمایل مساجد وابسته بود. مسجد ازنظر کاربردی یک مکان چند نقشی است و نقش¬های گوناگون آن، انگیزه‌ای موثر در تعدد و گسترش جغرافیایی آن در تمام سرزمین¬های اسلامی و غیر اسلامی به شمار می‌رود. یکی از نقش‌ها و کارکردهای مهم و چشمگیر مساجد، کارکرد سیاسی آن است.

پیش‌تر باید به این مسئلۀ مهم اشاره نمود که اصل مسجد یک پدیدۀ جغرافیایی است. واژۀ جغرافیا نیز یکی از محورهای اصلی و به عبارتی ستون و بنیان ژئوپلیتیک را تشکیل می‌دهد؛ بنابراین با این نگاه، نوعی به هم تنیدگی و ارتباط تنگاتنگ بین این دو واژه وجود دارد و هردو از جایگاه جغرافیایی بهره‌مند هستند. در عصر شکل‌گیری اسلام هنگام تصرف دیگر کشورها، اولین مکانی که سپاه غالب (مسلمانان) در سرزمین مغلوب بنا می‌کرد، مسجد بود. ساخت این بنای الهی، در چنین شرایطی، صرفا برای انجام اعمال عبادی و مناسکی نبود، بلکه تمام ارتباط‌ها و تعاملات به‌ویژه در حوزۀ سیاسی با جوامع متصرف شده در این مکان مقدس انجام می‌گرفت و این وظیفۀ اصلی معمولا بلافاصله بعد از ساخت آن محقق می‌شد؛ همچنین ابلاغ منویات و درخواست‌های لشکریان پیروز از همین مکان اطلاع‌رسانی می‌شد.