کتاب تمدن و فرهنگ

تبسّم صلح روی لبان شهر پهن شده بود و طراوت آن چون آبی زیر پوست این می دوید. خاطره ها به سرعت محو می شد و کسی شبح خشونت را، که سایه وار از کوچه های شهر گذشته بود، جدی نمی گرفت. خوشه های خشم، غوره نشده مویز می شد، و ردّپای تیزی و تندی را محو می کرد. همه چیز آماده بود تا از پس فترتی کوتاه، تن لوند غزل دوباره روی پیکر چغر حماسه سنگینی کند و پشت او را به خاک بنشاند؛ تا دوباره خسرو آب تنی شیرین را در چشمه نظاره کند، تا دوباره بیژن به تماشای بزمگاه منیژه برود؛ تا دل های هرزه گرد به چین زلف یار بروند و عزم وطن نکنند و گوی های مرمرین در خم چوگان آبنوس بازی کنند و قپه های قمر چون دوقلوهای زیبا به موازات هم ناز کنند... بی خیال باش صددرصد. برقی که از تن لذت گذر کرده و یک چند آن را در برزخ برفک وانهاده بود، خود هیچ نبود مگر "دنبالۀ ماجرا تا چند لحظۀ دیگر". از سبزرویان شیرازی تا سپیدچهره های گیلانی و از ترکان تبریزی تا فارسان خراسانی همه می رفتند تا دوباره به نان گرم و آب سرد و بانگ نای و روی خوب درآویزند؛ اگر اصلا از آن گسسته بودند! لاله های وحشی با همۀ اصالتی که مدعی بودند، در برابر این باد آرام اما علی الدوام، که همه جای زمین می وزید، قدرت ماندن نداشتند؛ نه ریشۀ عمیق داشتند و نه تنۀ ستبر. آنچه بود، داغی پهن و سیاه بود که تمامی دل را زیر چتر خود گرفته بود و هرچه بود، از این داغ می زاد. از آن باد نامساعدی که از غرب به شرق می وزید، کسی گمان نمی برد که شقایق های بی بنیه بتوانند جای پای خویش را محکم کنند. کسی آن تغییر را جدی نمی گرفت. می رفت تا بی خیالی، از نوع آهنج، و خوش خیالی، از نوع عبّود، این آموزۀ بهلول را همه گیر کند که "این نیز بگذرد". اما چنین نشد. همه چیز از آن آژیر قرمز شروع شد.