کتاب المجالس

کتاب «المجالس» که برگرفته از مجالس وعظ و سخنرانی احمد غزالی است، رویکردی پرشور به مسائل بنیادین سلوک و معرفت ایجاد می کند. این کتاب، آینه ای تمام نما از گفتمان پویای یک عارف با مریدان و جویندگان حقیقت است. احمد غزالی، که اغلب در سایه برادر نامدارتر خود، ابوحامد محمد غزالی، قرار می‌گیرد، در این مجالس با بیانی ویژه و تمرکزی خاص بر مسئله عشق الهی، سیمای متفاوتی از اتدیشه هود به نمایش می‌گذارد. این کتاب تالیف غزالی نمی‌باشد بلکه تقریرات اوست در منبر خطابت یا در مجالس درسش در بغداد، که تعلیقه نویسان آن را یادداشت کرده‌اند و یا پرسش‌هایی که از او شده است یا او شفاها بیان داشته است توسط پرسش کنندگان نوشته شده است.
محور اصلی بسیاری از این مجالس، مسئله عشق (عشق الهی) است. غزالی، عشق را نیرویی محرک، دگرگون‌کننده و در نهایت، راهی برای وصول به حقیقت و فنای در معشوق ازلی می‌داند. او به مراتب مختلف عشق، از عشق مجازی تا عشق حقیقی، اشاره می‌کند و ظرایف هر یک را با استناد به آیات، روایات و گاه حکایات و اشعار، برای مستمعین خود روشن می‌سازد. در نگاه او، عشق، جوهر دین و هسته اصلی ارتباط انسان با خداوند است و بدون آن، عبادات و ریاضات، کالبدی بی‌روح خواهند بود.
یکی از جنبه‌های بارز «المجالس»، شیوه تفسیر غزالی از آیات قرآن و احادیث نبوی است. او با نگاهی تأویلی و عرفانی، لایه‌های درونی‌تری از این ایات را آشکار می‌سازد و آن‌ها را در راستای تبیین مسائل سلوکی و مقامات عرفانی به کار می‌گیرد. احمد غزالی چه در این کتاب در درجه نخست بسیار تحت تاثیر قرآن است به گونه‌ای که صفحه‌ای از این کتاب خالی از استشهاد به آیات متعدد قرآن نیست، همچنین در خصوص احادیث نبوی نیز کتاب به گونه‌ای است که صفحه‌ای از کتاب نیست، مگر اینکه حدیثی از پیغمبر اسلام در آن آمده است همچنین وی در این کتاب به سیرت و روش انبیای گذشته به ویژه ابراهیم، یعقوب، موسی، داوود و عیسی بسیار توجه داشته چندان که شرح حال آنان همواره مد نظر او بوده است. همچنین در این کتاب ستایش او از شخصیت ابلیس نیز بسیار در طول تاریخ جنجال برانگیز بوده است. از نکات جذاب این کتاب این است که صبغه ی عرفانی غزالی در هر بحث مطلب و مسئله‌ای کاملا نمایان است مثلا درباره وضو یک تفسیر عرفانی جذابی دارد، همچنین در این مجالس، احمد غزالی به مسائلی چون اهمیت صدق و اخلاص در طریقت، آفات نفس، ضرورت پیروی از شیخ و راهنما، و معنای توکل و رضا نیز می‌پردازد. او سالکان را از لغزشگاه‌های مسیر آگاه می‌کند و آن‌ها را به مجاهدت و پایداری در راه حق فرامی‌خواند.
«المجالس» برای کسی که به دنبال درک بهتری از عرفان اسلامی و آشنایی با یکی از بزرگ ترین نمایندگان این جریان هستند، اثری ارزشمند به شمار می‌رود. این کتاب در واقع آینه روحیات و افکار و اعتقادات احمد غزالی است، اگرچه ظاهر آن کم حجم است اما به لحاظ محتوایی مسائل بسیار مهم عرفانی در این کتاب آورده شده است.