مقاله‌های گردآوری‌شده در این مجموعه، در سال‌های دور و نزدیک نوشته شده‌اند و به اعتبار محتوایشان ذیل سه عنوان کلی، «علم و اندیشه نقاد»، «تکنولوژی»، و «سیاست‌گذاری» قرار گرفته‌اند. برای کتاب، عنوان کلی «به شیوه فیلسوفان و مهندسان» درنظر گرفته شد. واژه فیلسوفان در این عنوان، ناظر به معنای فراگیر اصطلاح «فلسفه» است که شامل همه علوم و همه فلسفه‌ها می‌شود. فراموش نکنیم که تا اواخر قرن نوزدهم و تا زمانی‌که ویلیام هیول، فیلسوف علم انگلیسی، واژه «دانشمند» را پیشنهاد نکرده بود، از دانشمندان با نام «فیلسوفان طبیعی» یاد می‌شد. واژه «مهندسان» نیز ناظر به همه انواع تکاپو‌های تکنولوژیک است. در تدوین کنونی، صورت‌های اولیه همه مقاله‌ها مورد بازبینی قرار گرفته‌اند و به تناسب هیئت فعلی، مشمول جرح و تعدیل و پیرایش و در مواردی، افزایش قرار گرفته‌اند. هرچند کوشش بر این بوده است که میزان این‌گونه ویرایش‌ها در ترازی حداقلی محدود نگه داشته شود. اما ازجمله مواردی که کمتر مشمول تعدیل شده، نکات مکرری است که به آن‌ها راه یافته است. این نکات به ضرورت و به این اعتبار که هر مقاله، در نشریه‌ای و برای مخاطبان آن نشریه تنظیم شده است و ناگزیر باید در خود تمام می‌بود، درج شده‌اند؛ به‌این‌ترتیب ممکن است پاره‌ای از توضیحات درباره موضوعات بنیادین، بیش از یک بار در کل کتاب مطرح شوند. این نکته با توجه به اینکه ساختار کنونی که دربرگیرنده «مجموعه‌ای از مقاله‌ها» است، ممکن است موجب شود برخی از خوانندگان به‌جای مطالعه همۀ مقاله‌ها، تنها به‌نحو گزینشی به سراغ مواردی بروند که با حوزه علایقشان ارتباط نزدیک‌تری دارد، بیشتر «قابل‌تحمل» می‌شود. درعین‌حال تقریبا در تمام مواردی که مضمون‌هایی در کتاب تکرار شده‌اند، کوشش شده است با ارائه مثال‌ها و نمونه‌های تازه، زوایای تازه‌تری از مسئله برای خواننده آشکار شود و مطلب با درجه‌ای از حلاوت و تازگی همراه گردد و تا اندازه‌ای در چهره سخنی نو، «که آن را حلاوتی دیگر است»، ظاهر شود. شماری از مقاله‌های این مجموعه در هیئت گفت‌و‌گو(های عمدتا مکتوب) شکل گرفته‌اند و برخی نیز به‌صورت مقاله‌هایی مستقل و ناظر به مسائلی خاص نوشته شده‌اند. تعداد اندکی از مقاله‌ها نیز در هیئت نقد مقاله‌های نویسندگان دیگر تنظیم شده‌اند. رویکرد مختار صاحب این قلم در همه مقاله‌های این مجموعه، رویکرد موسوم به «عقلانیت نقاد» است. درباره این رویکرد در مقاله‌های مجموعه حاضر توضیح لازم داده شده است.
کتاب گره گشایی به شیوه فیلسوفان
پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
علی پایا
