محمدرضا حافظ‌نیا (زاده ۱۳۳۴ در بیرجند)، تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در ایران و تحصیلات عالی را در دانشسرای عالی (۱۳۵۶–۱۳۵۲) و دانشگاه تربیت مدرس (۱۳۶۹–۱۳۶۴) در رشته جغرافیای سیاسی (ژئوپلیتیک) به انجام رسانیده و به عنوان اولین فارغ‌التحصیل دکتری رشته جغرافیای سیاسی در ایران، از رساله خود تحت عنوان خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز دفاع کرد. 
وی اولین دانش‌آموخته دانشگاه تربیت مدرس، بنیانگدار مرکز آموزش عالی فرهنگیان (وزارت آموزش و پرورش)؛ فصلنامه ایرانشناسی (به سه زبان فارسی، انگلیسی، اردو)؛ مرکز مطالعات آفریقا؛ انجمن ژئوپلیتیک ایران؛ فصلنامه علمی-پژوهشی و بین‌المللی ژئوپلیتیک می‌باشد. وی علاوه بر عضویت در انجمن‌های جغرافیایی انگلستان، ایران و هند، در سال ۸۵ به عنوان استاد نمونه کشوری انتخاب و کتب وی در سال‌های ۸۲ و ۸۳ به عنوان کتاب سال برگزیده شده‌اند. 
حافظ نیا به همراه دره میرحیدر و عزت‌الله عزتی با درجه استادی از پیشکسوتان رشته جغرافیای سیاسی (ژئوپلیتیک) در ایران محسوب می‌شوند. وی در حال حاضر در دانشگاه تربیت مدرس تدریس می‌کند.