کتاب کانون های مقاومت خارج از کشور

کتاب حاضر تحقیقی است درباره‌ی شخصیت‌ها و تشکل‌ها و مراکز مبارزه با محمدعلی‌شاه قاجار در خارج از کشور در دوران استبداد صغیر که در پنج فصل سازمان یافته است. در فصل نخست زمینه‌های سیاسی به قدرت رسیدن محمدعلی شاه، برخوردهای شاه با مجلس، کودتای محمد‌علی‌شاه، سرکوب مجلس، تعقیب آزادیخواهان و علل چگونگی مهاجرت یا تبعید مشروطه‌طلبان از کشور بازگو شده است. فصل دوم به معرفی دیدگاه‌ها و خلاصه‌ای از فعالیت‌های گروهی از مهاجران یا تبعیدشدگان، هم‌چنین انگیزه‌ها و اهداف آن‌ها از مبارزه در خارج کشور اختصاص دارد. مهم‌ترین این افراد عبارت‌اندز: سید حسن تقی‌زاده، علی‌اکبر دهخدا، معاضد السلطنه پیرنیا، اسماعیل‌خان ممتازالدوله، میرزا یحیی دولت‌آبادی، حاج علی قلی خان سردار اسعد، ابوالقاسم‌خان ناصرالملک، مخبرالسلطنه هدایت، احتشام السلطنه، مسعود میرزا ظل السلطان، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، میرزا آقافرشی، دکتر جلیل‌خان ثقفی دبیرالملک، در فصل سوم فعالیت‌های سیاسی مشروطه‌خواهان در انگلستان، فرانسه، سوئیس، عثمانی و قفقاز بررسی شده است؛ در لندن افرادی چون تقی‌زاده و معاضدالسلطنه با حمایت‌های موثر و تعیین‌کننده‌ی ادوارد براون از طریق تشکیل کمیته انقلاب ایران، تشکیل جلسات سخنرانی، جلب افکار عمومی انگلیس از راه انتشار مقالات در جراید این کشور، مخالفت با روس‌ها و حمایت از مقاومت مردم تبریز و نفوذ در پارلمان انگلستان فعالیت می‌کردند. در پاریس که گروه کثیری از ایرانیان در دو گروه "مشروطه‌خواهان" و "شاهزادگان ناراضی قاجار" با دو خط مشی متفاوت عمل می‌کردند به تاسیس انجمن فرانسه و ایران، انجمن ایران جوان، جلسات سخنرانی، چاپ مقالات و تاثیرگذاری در پارلمان فرانسه مشغول بودند. در پاریس مشروطه‌طلبانی چون مخبرالسلطنه، احتشام السلطنه، دهخدا، ناصرالملک، خلیل‌خان اعلم الدوله مخالف محمدعلی‌ شاه و طرفدار احیای مشروطه اما شاهزادگانی چون ظل السلطان، جلال‌الدوله، علاءالدوله خواهان صلح میان محمدعلی‌شاه و مشروطه‌خواهان بودند. در "ایوردن" سویس، معاضدالسلطنه به انتشار روزنامه‌ی صوراسرافیل همت گماشت، در استانبول، تجار و ایرانیان مهاجر یا تبعیدی "انجمن سعادت" را تاسیس کردند که به کانون و محور انتشار اخبار از ایران به اروپا تبدیل شد و با جمع‌آوری اعانه برای مبارزان تبریز و بزرگواری جلسات سخنرانی به سقوط محمدعلی‌شاه کمک می‌کردند. انتشار روزنامه‌ی سروش و تاسیس انجمن‌های دیگری چون "برادران دینی" و "خیریه نسوان ایرانیان" ازدیگر تکاپوهای مشروطه‌خواهان استانبول در دوران استبداد صغیر بوده است. مهاجران به قفقاز نیز از طریق حمایت نظامی و تامین اسلحه و نیرو به ویژه برای مشروطه‌خواهان گیلان نقش مهمی در سقوط محمدعلی‌شاه و فتح تهران ایفا نمودند. در فصل چهارم، از اختلاف وتفرقه، تنگناهای مالی، نگرانی از زن و فرزند و دارایی، مشکلات رساندن اخبار به یک‌دیگر به منزله‌ی مهم‌ترین مشکلات و موانع فعالیت‌های خارج از کشور بحث می‌شود. کتاب با نتیجه‌گیری در فصل پنجم و فهرست منابع به پایان می‌رسد.