کتاب مثنوی معنوی

«مثنوی معنوی» کتابی نوشته مولانا جلال الدین بلخی، شاعر شناخته شده ایرانی است که در قرن هفتم ه.ق زندگی می‌کرده است. این اثر مجموعه‌ای از اشعار عارفانه است. «مثنوی معنوی» شامل بیست و شش هزار بیت است که مولانا آن‌ها را در شش دفتر تقسیم‌بندی کرده است و در قالب مثنوی آن‌ها را سروده است. این کتاب در طول ده سال نگاشته شده و در سال 672 به پایان رسیده است.
هجده بیت نخست دفتر اول «مثنوی معنوی» به نی‌نامه شهرت دارد و چکیده‌ای از مفهوم شش دفتری است که در این کتاب آمده است.
مولانا در این کتاب از داستان های فراوانی برای انتقال مفاهیم عرفانی استفاده کرده است. از همین روی «مثنوی معنوی» شامل ۴۲۴ داستان پی‌درپی است که به زبان تمثیل نوشته شده‌اند. مولانا در این روایت‌ها داستان سختی‌های انسان در راه رسیدن به خدا را بیان می‌کند.
با توجه به رویکرد صوفیانه مولانا «مثنوی معنوی» او از حکایت به عنوان ابزاری برای بیان تعلیمات تصوف استفاده کرده است و گرچه تصوف مراتب گوناگون دارد اما ترتیب قرار گرفتن حکایت های مختلف در «مثنوی معنوی» از نظم مشخصی پیروی نمی‌کند. مولانا در دفترهای شش گانه این کتاب برای روایت حکایت‌های خود از شخصیت‌های مختلفی استفاده کرده است. قهرمان‌های اصلی حکایت‌های «مثنوی معنوی» پیامبران، پادشاهان، چوپانان و بردگان هستند. البته با توجه به نگاه تصوف به همه موجوادات عالم، حیوانات نیز نقش پررنگی در حکایت‌های «مثنوی معنوی» ایفا می‌کنند. آخرین داستان این کتاب «شاهزادگان و دژ هوش ربا» نام دارد که در واقع حکایتی نیمه تمام است زیرا پیش از اتمام آن مولانا از دنیا رفت بنابراین دفتر ششم «مثنوی معنوی» دفتری است که با حکایتی ناتمام به پایان می‌رسد. حکایاتی که در «مثنوی معنوی» آمده از منابع مختلف قدیمی‌تر برداشت شده‌اند و گفته می‌شود که مولانا برخی از داستان‌ها را به همان شکلی که در منطق الطیرعطار هستند در این کتاب آورده است.