کتاب دیو در شاهنامه

در کتاب «دیو در شاهنامه»، نسیم عظیمی پور با رویکردی پژوهشی و بین‌رشته‌ای به بررسی نماد دیو در شاهنامه فردوسی پرداخته و سعی دارد تا ابعاد مختلف این پدیده را از منظر تاریخی، ادبی، فرهنگی و اخلاقی تحلیل کند. نویسنده با استناد به منابع اولیه نظیر نسخ خطی شاهنامه و تفاسیر قدیمی (مانند تفسیر نظامی و تفسیر خواجه نصیرالدین طوسی) و همچنین پژوهش‌های معاصر منتشرشده در مجلات معتبر مانند «مجله ایران‌شناسی» و «مجله ادبیات و هنر»، چارچوبی مستند برای مطالعه دیو ارائه می‌دهد.
کتاب در پنج فصل اصلی تنظیم شده است. فصل نخست به بررسی اصول نمادشناسی در ادبیات کلاسیک و بیان چارچوب نظری مورد استفاده اختصاص دارد؛ در این بخش، عظیمی پور به نقد دیدگاه‌های مختلف نسبت به مفهوم دیو از منظر فلسفی، روانشناسی و جامعه‌شناسی می‌پردازد. فصل دوم به ریشه‌های تاریخی و اسطوره‌ای دیو اختصاص یافته و نویسنده با بهره‌گیری از مطالعات مقایسه‌ای، تحول تصویر دیو در متون ادبی ایران باستان و حتی در متون یونانی و هندی را مورد بررسی قرار می‌دهد. فصل سوم قلب کتاب محسوب می‌شود؛ در این بخش، تحلیل‌های متنی دقیق بر ابیات و صحنه‌های مرتبط با دیو در شاهنامه ارائه شده است. عظیمی پور با استفاده از روش‌های نقد ساختاری و روایی به بررسی ویژگی‌های زبانی، توصیفی و نمادین دیو می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه فردوسی با به کارگیری تصاویر شاعرانه، نقش دیو را در پیشبرد پیام‌های اخلاقی و فلسفی شاهنامه تقویت کرده است. فصل چهارم به ابعاد اجتماعی و اخلاقی دیو اختصاص دارد؛ در اینجا، نویسنده به تبیین نقش دیو به عنوان نمادی از فساد اخلاقی، هرج و مرج اجتماعی و چالش‌های انسانی می‌پردازد. او تأکید می‌کند که تصویر دیو نه تنها نمایانگر نیروهای تاریک در متون ادبی است، بلکه بازتاب‌دهنده تناقض‌ها و مشکلات اجتماعی نیز می‌باشد. فصل پنجم کتاب به جمع‌بندی یافته‌ها و پیشنهاد افق‌های پژوهشی آتی می‌پردازد. عظیمی پور در این بخش تأکید می‌کند که مطالعات بین‌رشته‌ای در حوزه نمادشناسی ادبی می‌تواند درک عمیق‌تری از مفاهیم نهفته در شاهنامه ارائه دهد و راه را برای پژوهش‌های آینده هموار سازد. یکی از نکات برجسته این اثر، تحلیل دقیق زبان و سبک نگارش فردوسی است. نویسنده به بررسی نحوه استفاده از تکنیک‌های روایی مانند فلاش‌بک، توصیف‌های دقیق محیطی و به کارگیری استعاره‌ها پرداخته و نشان می‌دهد که چگونه این عناصر به ایجاد عمق معنایی در توصیف دیو کمک می‌کنند. به علاوه، با استناد به نظریه‌های مدرن نمادشناسی از جمله دیدگاه‌های ژاک دریدا و میشل فوکو، عظیمی پور تحلیل‌های نوینی ارائه می‌دهد که می‌تواند دیدگاه پژوهشگران معاصر را نسبت به شاهنامه متحول کند.
در مجموع، «دیو در شاهنامه» اثری مستند و جامع است که با تکیه بر منابع معتبر و تحلیل‌های دقیق، نقش چندبعدی دیو را در ساختار روایی شاهنامه به تصویر می‌کشد. این کتاب نشان می‌دهد که دیو به عنوان موجودی افسانه‌ای، نمادی از نیروهای منفی و تاریکی در جهان انسانی است و در عین حال بازتاب‌دهنده چالش‌های اخلاقی و اجتماعی است که جامعه در مواجهه با آن‌ها قرار دارد. از منظر عظیمی پور، تحلیل نماد دیو می‌تواند دریچه‌ای نو به سوی فهم بهتر تناقض‌ها و پیچیدگی‌های اخلاقی و فرهنگی موجود در متون کلاسیک باز کند. این پژوهش نه تنها برای دانشجویان و پژوهشگران ادبیات فارسی، بلکه برای علاقه‌مندان به تبیین نمادها و مفاهیم عمیق فرهنگی نیز منبعی ارزشمند به شمار می‌آید. مطالعه این اثر می‌تواند زمینه‌ساز گفتگویی سازنده در باب نقد ادبی و بررسی ارتباط میان متون کلاسیک و نظریه‌های معاصر شود و افق‌های نوینی از اندیشه و تفسیر را در حوزه نمادشناسی ادبی به روی خوانندگان بگشاید.