کتاب حدیث خداوندی و بندگی

روشن است که سیطره تفکر شاعرانه یا، به تعبیر من، « فرهنگ منظوم » بر زبان فارسی و گویشوران آن موجب ضعف « فرهنگ منثور » در این زبان شده است. به هر تقدیر، بیهقی این جرات و جسارت را داشته است که، با زبانی پرورش یافته برای گریز از واقعیت و تحریف آن، به بازسازی و تحلیل تاریخی واقعیت روی آورد. بررسی این که او تا چه حد در این کار موفق بوده است یکی از انگیزه های مهم نگارش این کتاب است. انگیزه مهم دیگر تجلیل از بیهقی و کوشش سترگ او برای تقویت فرهنگ منثور در برابر فرهنگ منظوم است که بر عصر وجامعه او هم سیطره سنگینی داشته است. اگر نویسندگان دیگری کار بیهقی را پی می گرفتند، امروز ما ایرانیان از پیکره فرهنگی دیگری برخوردار بودیم که به گمان من بسیار بیش از فرهنگ امروزین مان همخانه استدلال و عقلانیت می بود و ما را به درک عمیق تری از جهان واقع رهنمون می شد. افسوس که به موجب عوامل فراوانی، که بخشی از آن ها در این کتاب بررسی شده اند، تاریخ بیهقی تالی درخوری نیافت و مانند نویسنده صبور و فروتنش چندین قرن در « بیغوله عطلت » باقی ماند و آن گاه با تنی فرسوده اندک اندک از تاریکی انزوا بیرون آمد و نظر برخی از دانشمندان و پژوهندگان ایران و جهان را متوجه خود کرد.