کتاب زبان فارسی در آذربایجان

"زبان فارسی در آذربایجان" پژوهش ارزشمند دیگری است از "ایرج افشار" که توسط نشر سخن و بنیاد موقوفات دکتر افشار، به شکل دو زبانه به چاپ رسیده است.
زبانی که در آذربایجان صحبت ‌‌می‌شود یکی از لهجه‌های زبان فارسی است که برای ما به نام آذری زبان شناخته ‌‌می‌شود. ابن الندیم در کتاب الفهرست خود ‌‌می‌نویسد که زبان مردم ایران به پنج طبقه پهلوی، دری، فارسی، خزی (زبان مردم خوزستان) و سورانی تقسیم ‌‌می‌شود. وی با تکیه بر گفته‌‌های ابن مقفع اظهار داشت که دری زبان درباریان و فارسی زبان موبدان و دانشمندان و زبان مردم فارس است. خزی زبانی بود که پادشاهان و بزرگان در گفتگوهای صمیمی ‌خود از آن استفاده ‌‌می‌کردند. زبان مردم عراق سورانی بود و مردم اصفهان، ری، همدان، ماه (ماد)، نهاوند و آذربایجان به پهلوی صحبت ‌‌می‌کردند.
نویسندگان مربوط به سده‌‌های نخستین پس از هجری، زبان مردم آذربایجان را پهلوی آذری و گاه آذری نامیده‌اند و معتقدند که این زبان با زبان رایج در شرق ایران متفاوت بوده است. با این حال، تفاوت آنقدر بزرگ نبود که آنها را از درک آنچه مردم دیگر ‌‌می‌گویند ناتوان کند.
ابوعبدالله بشری مقدسی در کتاب خود ضمن تقسیم ایران به هشت منطقه آب و هوایی، زبان این مناطق را فارسی معرفی کرده است که برخی از آن‌ها به زبان دری و برخی پیچیده صحبت می‌کنند و در هر حال به همه آن گویش‌ها فارسی می‌گویند. مسعودی نیز معتقد بود که پهلوی، دری و آذری ریشه یکسانی دارند و ترکیب آثار آنها یکی بوده و همه از گویش‌‌های فارسی به شمار ‌‌می‌روند. "ایرج افشار" با بررسی معتبرترین مقالاتی که پیرامون "زبان فارسی در آذربایجان" نوشته شده، پیشینه‌ای این زبان را در جغرافیای مذکور، تجزیه و تحلیل می‌کند.