کتاب صحیفه سجادیه

«صحیفه سجادیه» مجموعه ادعیه علی بن حسین (امام سجاد(ع))، متشکل از مناجات‌ها و دعاها که در نگاه اول و بدون معرفت صرفا تجلی‌گاه ارتباط فردی با پروردگار به نظر می‌رسد. اما با غور دقیق‌تر در محتوای این ۵۴ دعا و نیایش، ابعاد گسترده‌تری از اندیشه و ارتباط با خالق در آشکار می‌شود. این مجموعه، به تشریح دقیق مسائل بنیادین هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و اخلاق می‌پردازد.
درون‌مایه اصلی بسیاری از این دعاها، شناخت خداوند و صفات اوست. نحوه توصیف ذات الهی، افعال او و ارتباطش با مخلوقات، بیانگر عمق اندیشه آن امام همام است. برای مثال، در دعاهای مربوط به طلب باران یا دفع بلا، صرفا یک استغاثه ساده مطرح نیست؛ بلکه تبیینی از قوانین حاکم بر طبیعت و نقش اراده خداوند در چارچوب آن قوانین به چشم می‌خورد. همچنین، مسئله جبر و اختیار، که از دیرباز محل بحث بوده، در فرازهایی از این دعاها با عنایت خاصی مورد اشاره قرار گرفته است.
بخش قابل توجهی از «صحیفه سجادیه» به روابط میان مسلمین و مسائل اجتماعی اختصاص دارد. دعای مشهور به «مکارم الاخلاق»، نمونه بارزی از این دست است. در این دعا، فهرستی جامع از فضائل اخلاقی و راه‌های کسب آن‌ها، همچنین رذائل و چگونگی پرهیز از آن‌ها بیان می‌شود. این دعا، منشور اخلاقی کاملی برای زندگی فردی و اجتماعی شیعیان است. علاوه بر این، دعاهایی برای والدین، فرزندان، همسایگان، دوستان و حتی مرزبانان وجود دارد که بیانگر اهمیت تعاملات اجتماعی و مسئولیت‌های متقابل افراد در جامعه و حکومت از دیدگاه آن امام همام است. در این دعاها، حقوق هر گروه و وظایف دیگران در قبال آن‌ها به دقت تشریح شده است.
مسائل مربوط به حالات روحی و روانی انسان نیز از دید پنهان نمانده است. دعاهایی برای هنگام بیماری، اندوه، ترس، یا در زمان احساس شادی و سپاسگزاری، نشان‌دهنده توجه به نیازهای درونی انسان و رفع آن از طریق ارتباط با مبدأ هستی است. این دعاها، بیش از آنکه صرفا تسکین‌دهنده باشند، به تحلیل ریشه‌های این حالات و چگونگی مواجهه صحیح با آن‌ها می‌پردازند. برای نمونه، در دعای مربوط به هنگام بیماری، ضمن طلب شفا، به مسئله صبر، شکرگزاری در سختی و عبرت‌آموزی از بیماری اشاره می‌شود.
یکی از جنبه‌های مهم این دعاها، نحوه مواجهه با مسئله گناه و طلب بخشایش است. اعتراف به خطاها، پشیمانی و امید به رحمت الهی، با بیانی بسیار زیبا و مسجع مطرح می‌شود. در مجموع، «صحیفه سجادیه» با وجود قالب دعایی خود، گنجینه‌ای از معارف دینی، اخلاقی و اجتماعی است.