کتاب پیشاهنگان شعر پارسی

ابوالحسن شهیدبن حسین جهودانکی بلخی از سرایندگان عالی مقدار و شاعران نامی اواخر سده ی سوم و اوایل سده ی چهارم هجری و از متکلمان بزرگ و حکیمان نامور و استاد علوم اوایل (مجموعه معارف یونان) بوده است و به دو زبان فارسی و تازی شعر می گفته است. نمونه این دو زبانی او را به دست داریم و از آن ها با آن که در شمار اندک است بر قدرت طبع و نیرومندی اندیشه و وسعت نظر وی راه توانیم برد. کتاب ها که در حکمت و مسائل فلسفی داشته است منظور نظر دانشی مردان و منقول کتب ترجمه احوال بزرگان علوم و فلسفه شده است و از همین رهگذر است که رودکی او را در شمار خرد بیش از هزاران تن می شمارد و اصحاب معرفت و ارباب فضیلت به نقل مباحثات او با ابوبکر محمدبن زکریای رازی، پزشک نامور و دانشی مرد بلند پایه، پرداخته و نوشته اند که در باب لذت و علم الهی و سکون و حرکت و معاد نقض ها بر رازی داشته و رازی نیز کتاب ها در رد وی نگاشته است. با این حال شهید نزد مردم سخن شناش قرون بعد، بیش تر به شاعری آوازه شده است و مهم ان است که غالب کسانی که از وی یاد کرده اند او را هم پایه و هم سنگ رودکی دانسته اند و با همان ارجمندی شاعر تیره چشم روشن بین از وی یاد کرده اند. خود رودکی او را شاعر مطلق می داند و می گوید: شاعر شهید و شهره فرالاوی/ وان دیگران به جمله همه راوی و چون این گوینده ی استاد حکیم بینا دل از جهان هستی رخت بیرون می برد، به دو بیت او را مرثیه می گوید و چنان که سزاوار اوست بزرگش می دارد: کاروان شهید رفت از پیش/ وان ما رفته گیرو می اندیش از شمار دو چشم یک تن کم/ وز شمار خرد هزاران بیش دقیقی شاعر بلند مقدار نیز از رودکی و شهید، ناموران شعر پارسی، یک جا یاد می کند و می گوید: استاد شهید زنده بایستی/ وان شاعر تیره چشم روشن بین تا شاه مرا مدیح گفتندی/ با لفاظ خوش و معانی رنگین فرخی، شاعر معروف سیستانی، غزل او را به دلاویزی و نغزی می ستاید: از دلاویزی و نغزی چون غزل های شهید/ وزغم انجامی و خوبی چون ترانه ی بو طلب و سخنوری او را هم پایه ی رودکی می داند و می گوید: شاعرانت چو رودکی و شهید/ مطربانت چو سر کش و سر کب منوچهری نیز این گوینده ی استاد را در ردیف استاد شاعران جهان، رودکی، یاد می کند: از حکیمان خراسان کو شهید و رودکی/ بوشکور بلخی و بوالفتح بستی هکذی؟ و خاقانی شاعر قرن ششم نیز گواهی می دهد که، گرچه بده ست پیش از این در عرب و عجم روان/شعر شهید و رودکی نظم لبید و بحتری امتیاز دیگر این بزرگ مرد خوش نویسی اوست، خطی داشته است، چنان که درباره ی خط قابوس گفته اند، همانند پر طاووس؛ و باز فرخی است که در اشاره بدین هنر شهید و حسن خط او می گوید: خط نویسد که بنشناسد از خط شهید/ شعر گوید که بنشناسد از شعر جریر