کتاب سوسن تسلیمی

-حالا از پس سی سال و اندی، اگر نگاهی به کارگاه نمایش بیندازید، چه به ذهنتان می رسد؟ *من فکر می کنم کارگاه نمایش یکی از مهم ترین و موثرترین مراکز تئاتری ایران بود و تأثیر خیلی خوبی هم گذاشت، هم روی آدم هایی که آنجا کار می کردند و هم روی تماشاگران که دید آن ها را نسبت به تئاتر عوض کرد. همه کارهایی که می کردیم، از جمله پرورش بازیگر و نویسنده، غیر قراردادی بود و قراردادهای معمول تئاتر را به هم می زد. راه های جدیدی را جست وجو می کرد و تئاتر را رشد می داد. خیلی موثر بود. همان طور که می دانید، قراردادی کار کردن این خطر را دارد که پس از مدتی این قراردادها مثل آیه می شود و شما نمی توانید به آن دست بزنید و تغییرش دهید. کارگاه این را شکست. -کارگاه نمایش بخشی از تلویزیون محسوب می شد. آن موقع ارتباطتان با وزارت فرهنگ چطور بود؟ تئاتر شهر توسط وزارت فرهنگ اداره می شد؟ *کارگاه نمایش زیر نظر تلویزیون بود و جشن هنر. ابتدا که این مرکز تشکیل شد، هنوز تئاتر شهری وجود نداشت. در حال ساخت بود. اگر اشتباه نکنم کارگاه نمایش سال ۱۳۴۷ تشکیل شد. تئاتر شهر اما در سال ۱۳۵۱ افتتاح شد و بودجه اش هم از وزارت فرهنگ و هنر نمی آمد. تئاترهایی را می بردیم به تئاتر شهر که برای این سالن بزرگ مناسب بود. باغ آلبالو، انسان حیوان تقوا، ایولف کوچک و کالیگولا را در تئاتر شهر اجرا کردیم. -اما تئاتر ۲۵ شهریور مربوط به وزارت فرهنگ بود؟ بله، بودجه اش از آنجا می آمد. البته دولت وظیفه اش بود که بدهد، پول دولت درواقع پول ملت است که دولت تقسیم می کند. همه ی تئاترها پولشان از دولت می آمد. -آن موقع تالار رودکی افتتاح شده بود؟ *بله، اما محل کنسرت بود. تئاتر نمی گذاشتند. -گفتید نگاه ۲۵ شهریوری ها به کار شما چندان مثبت نبود … *نه نمی توانم این طور حکم صادر کنم… کار آربی برای بعضی ها سوال ایجاد می کرد. شاید خیلی از آن ها نمی آمدند کارهای کارگاه را ببینند. اما یادم هست که جمشید لایق آمده بود و مرحوم پرویز فنی زاده. دوستی می گفت که یک عده کارگاه را تحریم کرده بودند و می گفتند که کارگاه جای یک مشت بچه قرتی است! ما می شنیدیم که عکس العمل های منفی زیادی وجود داشت. البته عکس العمل مثبت هم بود. بین منتقدان هم همین طور. هم عکس العمل مثبت بود و هم خیلی منفی. -از منتقدان آن دوران تئاتر کسی را یادتان هست؟ *جمشید چالنگی می نوشت، هوشنگ حسامی بود، لاله تقیان می نوشت … -یادتان هست که سر کار شما هم چالشی به وجود آمده باشد؟ *بله. گاهگاهی رخ می داد… گاهی حتی چیزهایی می نوشتند که ربطی به نمایشنامه نداشت … حتی یک بار یادم هست منتقدی به نام همایون دولت آبادی دربارۀ خلوت خفتگان چیزی نوشته بود که برای ما حیرت انگیز بود. ایشان درباره اتفاقی نوشته بود که هرگز روی صحنه رخ نداده بود. آربی برای جواب دادن به این منتقد، از ما خواست که این نمایش را که اجرایش تمام شده بود، یک بار دیگر اجرا کنیم. از منتقدان هم دعوت کردیم برای تماشای نمایش، از جمله همان منتقد که البته نیامد… به هرحال نقدها خیلی متفاوت بود… خیلی هایشان فقط سلیقه ای بود. در آن دوران اما شمیم بهار منتقد خیلی خوبی بود. کلاس های تحلیل فیلم او فوق العاده بود. از دانشگاه علوم و دانشگاه های دیگر که هیچ ربطی به سینما نداشتند، می آمدند و سر جلسات او می نشستند. -شما هم می رفتید؟ *من هم چند باری رفتم … چیزی که شمیم می گفت جالب بود؛ مثلا می گفت من این فیلم را دوست ندارم، ولی فیلم خیلی خوبی است. سلیقه خودش را از نظرش جدا می کرد. -در کلاس های شمیم چه چیز برایتان جالب بود؟ *شمیم دانش عظیمی دارد؛ هم درباره تئاتر و هم فیلم. از زاویه ای به فیلم نگاه می کرد که شاید دانشجو اصلا به ذهنش نمی رسید… اگر بخواهی به عمق فیلمی بروی، باید بارها و بارها آن را ببینی و هربار چیز تازه ای کشف کنی. حتی فیلم هایی که خوشتان نیامده. فکر می کنم شمیم این طوری و خیلی تخصصی با سینما برخورد می کرد. اصلا احساسی نبود. شمیم با فاصله با فیلم روبه رو می شد.