داستان رستم و اسفندیار یکی از پرآوازه ترین و شناخته ترین داستان های شاهنامه است و یکی از اندک داستان هایی است کهن که در پهنۀ فرهنگ و ادب ایران، از دیرترین روزگاران تاکنون آوازه داشته است و در نوشته های پهلوی نیز نامی از آن رفته است. در میان ویژگی های ارزشمند و شاهوار و کم مانند که این داستان شاهنامه را بر دیگر داستان ها برتری بخشیده است و از آن داستانی دیگرسان ساخته است، برجسته ترین و بنیادین ترین و ساختاری ترین ویژگی حماسی بودن آن است. این ویژگی یگانه از آن روی تنها داستان رستم و اسفندیار را می برازد که این داستان یگانه داستانی است که در شاهنامه که یکسره از آغاز تا انجام ساختاری حماسی دارد و هرگز دمی در آن حماسه از شور و شرار و تاب و تب باز نمی ماند و فرو نمی افتد. ساختار داستان رستم و اسفندیار و بستر و خاستگاه رخدادهای آن، به یکبارگی ستیز ناسازهاست؛ از آن است که آن را حماسی ترین داستان شاهنامه می دانیم. در این داستان که همواره قهرمانان که چهره های بنیادین اند نیز حتی چهره های کنارین، با یکدیگر یا با خویشتن در کشاکش و ستیزند و مانده بر سر دوراهه؛ دوراهه ای که به ناچار یکی از آن دو را می باید برگزینند و در پیش گیرند. در داستان رستم و اسفندیار نخستین بار است که پهلوانی و پادشاهی به رویارویی در برابر یکدیگر می ایستند و به ناچار باید یکی از میدان و از میانه به در رود و جای به دیگری بپردازد؛ ولی از آنجا که این دو به گونه ای سرشتین و ساختاری به یکدیگر بازبسته اند و یکی دیگری را پایه می ریزد و معنا می بخشد، با از میان رفتن یکی، دیگری نیز پایگاه و بهانۀ بوش خود را از دست خواهد داد و از میان خواهد رفت.
کتاب خشم در چشم
آیدین
میر جلال الدین کزازی
