کتاب اصلاحات ارضی

نویسنده در این کتاب از همان آغاز می‌گوید که هدفش تمرکز بر چیزی است که اصلاحات ارضی و انقلاب شاه و مردم» نامیده می‌شد و سال‌های ۱۳۴۰‌ یعنی دو کابینه علی امینی و اسداله علم را دربرمی‌گرفت. با این وصف او می‌گوید: شرح و تبیین اشکال مالکیت بر زمین خود کتاب دیگری است اما لازم است زمینه‌ی تحول اقتصادی و سیاسی نیمه اول دهه چهل هرچند موجز بیان شود.
مهربان براساس بررسی‌های پژوهشگران بزرگی چون سلطان‌زاده، ایرانسکی و پاولوویچ نویسنده نشان می‌دهد که در طول دو قرن پیش از اصلاحات ارضی کشاورزی ایران به مدار اقتصاد جهانی کشیده شده بود با ورود به این مدار بود که سرمایه‌داران شهری و رباخواران و بازرگانان عمده شتابان شروع به خرید زمین از تیولداران و مالکین مختلف کردند.
فصل اول این کتاب به مسئله ارضی املاک شاه و سیاست‌های دکتر مصدق در این مورد اختصاص یافته است. فصل دوم بیشتر به نقش و سیاست آمریکا در برنامه اصلاحات شاه -یعنی همان انقلاب سفید شاه و مردم- به‌ویژه در مورد اصلاحات ارضی پرداخته است. این فصل در نهایت ایجاز تحلیلی درست از واقعیت مربوط به نقش آمریکا در این اصلاحات را برای پیش مقابله با کمونیسم نشان می‌دهد. در فصل سوم و چهارم کتاب (به جز قسمت ۶ از فصل ،چهارم که تحلیلی درباره تحول در نظام زمین‌داری است) به وقایع سیاسی و تصمیم‌های دولت امینی و شاه و سپس دولت علم و نقش یابی اصلی شاه اختصاص دارد. این کتاب اشاره می‌کند که چگونه دولت امینی که کاملا دولتی وابسته به سیاست خارجی آمریکا -‌به‌ویژه در آن زمان دولت دموکرات کندی‌- بود گام به گام برنامه‌های اجرایی اصلاحات ارضی را به پیش برد. رسول مهربان در سال 1314 در بندرانزلی متولد شد. آموزش ابتدایی و متوسطه را در انزلی و رشت گذراند و سپس به تشویق خانواده مذهبی خود برای آموزش علوم مذهبی به قم رفت و به حوزه درسی مرحوم آیت‌الله سید علی‌اکبر برقعی راه یافت.
در سال‌های اوج نهضت ملی‌کردن نفت و جنبش دموکراسی‌خواهی دولت ملی دکتر محمد مصدق، وارد فعالیت‌های جدی اجتماعی و سیاسی شد و در روزنامه‌های قم و تهران مقاله‌هایی نوشت. در ادامه فعالیت سیاسی به «حزب ایران» و پس از شکست نهضت ملی، به «نهضت مقاومت ملی» و سپس «جبهه ملی دوم» پیوست. مدتی منشی اللهیار صالح، رهبر جبهه ملی دوم بود و در انتخابات دوره بیستم مجلس شورای ملی، سخنگوی ستاد انتخاباتی او شد. در آن دوران طولانی پرتلاطم همواره در کنار اللهیار صالح قرار داشت و از نزدیک شاهد مذاکرات و مباحثات رهبران جبهه ملی دوم بود. این تجربیات اجتماعی و سیاسی پشتوانه پژوهش‌های تاریخی او در سال‌های آتی شدند؛ آثاری چند در تشریح شکست نهضت ملی و علل صعود و سقوط آن که از جمله می‌توان از بررسی احزاب بورژوازی لیبرال و گوشه‌هایی از تاریخ معاصر ایران نام برد. آنچه با نام اصلاحات ارضی از مجموعه‌ای با همان عنوان گوشه‌هایی از تاریخ معاصر ایران پیش رو دارید، گزارشی تحلیلی و انتقادی از مهم‌ترین برنامه «انقلاب شاه و مردم» است که رسول مهربان به عنوان کسی که خود در اجرای برنامه «اصلاحات ارضی» مسئولیت‌هایی داشته، روایتی متفاوت از آن ارائه می‌کند.