خاطرات حاج سیاح(دوره خوف و وحشت) اثر محمدعلی سیاح، یک کتاب خاطره ای و سفرنامه است که به بازگویی سفرهای گسترده این گردشگر ایرانی در قرن پرتلاطم نوزدهم میلادی می‌پردازد، حاجی سیاح زندگی‌ای سراسر همراه با شر و شور داشت از این‌رو سرگذشت او برای بسیاری جذاب و خواندنی و قابل توجه‌است. او سفرهای طولانی مدتی به اقصی نقاط اروپا و آمریکای شمالی و همچنین کشورهای شرق از جمله هندوستان صورت داده و کشورهای زیادی را دیده بود. پس از ۱۸ سال سفر به فرنگ، وی در سال ۱۸۷۷ به ایران بازگشت و وارد صحنه انقلاب مشروطیت شد و بخاطر نوشتن نامه‌ای انتقاد آمیز به مدت ۲۰ ماه رهسپار زندان نیز گردید. وی از دوستان نزدیک سید جمال الدین اسدآبادی بود. حاجی سیاح از روشنفکران عصر قاجار نیز محسوب می شد که سختی زیادی کشید چندانکه بی دلیل نیست که این کتاب، به عنوان یکی از مهم‌ترین و جذاب‌ترین آثار در زمینه سفرنامه‌نویسی در ایران شناخته می‌شود.
محمدعلی سیاح در این کتاب به تفصیل به شرح سفرهای خود به نقاط مختلف جهان از جمله هند، چین، روسیه، اروپا و آفریقا می‌پردازد. او در این سفرها با فرهنگ‌ها و تمدن‌های متنوع آشنا شده و تجربیات ارزشمندی را کسب کرده است که در قالب این کتاب به بازگو می‌کند. نویسنده در طول این سفرها، به مشاهده و بررسی جوامع مختلف و چگونگی زندگی مردم در آن مناطق و از جمله توصیفات دقیق از وضعیت اجتماعی جامعه ایران می‌پردازد. او در این راستا به توصیف آداب و رسوم، معماری، پوشش، غذا و دیگر جنبه‌های فرهنگی این جوامع می‌پردازد و تصویری از مشکلات و ... آن‌ها ارائه می‌دهد. همچنین سیاح در این کتاب به شرح مشکلات و چالش‌هایی که در طول سفرهای خود با آن‌ها مواجه شده است نیز می‌پردازد. او به تجربیات خود در زمینه‌های مختلف از جمله مسائل امنیتی، مالی و بهداشتی اشاره می‌کند و چگونگی مواجهه با این چالش‌ها را بازگو می‌کند، این خاطرات با سفر حاج سیاح از هند به ایران شروع، و با فرار محمدعلی شاه از تهران و فتح پایتخت توسط سردار اسعد بختیاری ختم می‌شود.
در مجموع، خاطرات حاج سیاح اثری ارزشمند و تاریخی است که به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار سفرنامه‌نویسی در ایران و شناخت بهتر اوضاع و احوال اجتماعی آن شناخته می‌شود.
کتاب خاطرات حاج سیاح
نیک نام
محمدعلی سیاح
نشر بهنود
