کتاب لئوپولداشتات

نمایشنامه «لئوپولداشتات» اثر تام استاپارد، نخستین‌بار در سال ۲۰۲۰ روی صحنه رفت و یکی از شخصی‌ترین و گسترده‌ترین آثار او در زمینه درام تاریخی و خانوادگی به شمار می‌آید. داستان در وین و در بازه‌ای میان سال‌های ۱۸۹۹ تا ۱۹۵۵ می‌گذرد و استاپارد با پرداختن به نسل‌های مختلف خانواده‌های مرتس و یاکوبوویچ، تصویری از تحولات فرهنگی، اجتماعی و هویتی این دوره پرتلاطم ارائه می‌دهد. این خانواده‌های یهودی تحصیل‌کرده و به‌تدریج جذب‌شده در فرهنگ غالب وین، در آغاز روایت در فضایی مرفه و روشنفکرانه زندگی می‌کنند؛ جهانی که به نظر می‌رسد تعادل میان میراث یهودی و ارزش‌های فرهنگی اروپایی را در خود حفظ کرده است. اما با گذشت دهه‌ها، این تعادل در برابر فشارهای سیاسی، ملی‌گرایی افراطی و جریان‌های یهودستیزانه شکننده می‌شود و نمایش نشان می‌دهد که چگونه تغییرات بزرگ تاریخی، آرام آرام وارد زندگی خصوصی خانواده می‌شوند و مسیر آنان را عوض می‌کنند. استاپارد با انتخاب پنج مقطع زمانی، نه برای روایت جزئیات حوادث، بلکه برای نشان دادن تغییرات تدریجی فضا، زبان، روابط و امیدها، پویا بودن تاریخ را در بافت زندگی روزمره آشکار می‌کند. در صحنه‌های آغازین، خانواده برای جشن‌ها و آیین‌هایی دور هم می‌آیند که ترکیبی از سنت یهودی و فرهنگ مسیحی است؛ نوعی هویت دوگانه که از یک‌سو نشانه جذب فرهنگی است و از سوی دیگر سرچشمه اختلاف‌نظرهایی می‌شود که در گفت‌وگوهای خانوادگی درباره صهیونیسم، یهودستیزی، وطن و تعلق بروز می‌یابد. این بحث‌ها نه به قصد بازگویی مواضع سیاسی، بلکه برای نشان دادن پیچیدگی هویتی مردمانی است که می‌خواهند هم بخشی از جامعه میزبان باشند و هم شناسنامه خود را از دست ندهند.
از مضامین اصلی نمایش، کشمکش میان جذب و حفظ هویت است؛ موضوعی که استاپارد با نگاهی انسانی و ظریف کاوش می‌کند. خانواده مرتس به فرهنگ، هنر و عقل مدرن ایمان دارد و تکرار جمله‌ای چون «ما فرهنگ را می‌پرستیم» بازتاب امید آنها به قدرت دانش و هنر برای محافظت از انسان است. اما نمایش به شکلی آرام نشان می‌دهد که فرهنگ، هرچند شکوه‌مند، همیشه سپر نجات نیست و تاریخ مسیر دیگری می‌نویسد. در کنار این مضمون، استاپارد به نقش خاطره و میراث خانوادگی می‌پردازد: پیوندهایی که میان نسل‌ها برقرار می‌شود، داستان‌هایی که برای کودکان نقل می‌گردد، و لحظه‌هایی که در ظاهر کوچک‌اند اما بار هویتی بزرگی حمل می‌کنند. استعاره‌ی بازی «گهواره گربه» که در نمایش تکرار می‌شود، نشانی از همین نگاه است: شبکه‌ای از گره‌ها که ظاهرا تصادفی‌اند، اما ساختاری پنهان در دل خود دارند؛ همان ساختاری که تاریخ یهودی و تجربه زیسته خانواده را به هم متصل می‌کند. در سطح اجرا و ساختار، نمایشنامه از لحاظ احساسی عمیق است، زیرا استاپارد بحران‌های تاریخی را از خلال روابط خانوادگی-گفتگوها، گردهم‌آیی‌ها، اختلاف‌نظرها و شوخی‌ها-قابل لمس می‌کند. با این حال، گستردگی شخصیت‌ها و دوره‌های زمانی می‌تواند خواننده یا بیننده را با چالش پیگیری روبه‌رو کند، به‌ویژه زیرا استاپارد گاه از گفت‌وگوهای فکری سنگین استفاده می‌کند. با وجود این، قدرت نمایش در ترکیب اندیشه و عاطفه، تاریخ و زندگی روزمره، باعث می‌شود «لئوپولداشتات» یکی از عمیق‌ترین آثار او درباره هویت، فرهنگ، و وزن سرنوشت تاریخی باشد؛ نمایشی که مخاطب را نه با روایت وقایع، بلکه با تجربه انسانی زیستن در سایه تاریخ مواجه می‌کند.