کتاب خودهای فارسی خو

کتاب «خودهای فارسی‌خو» با زیرعنوان «خاطرات خطه و خاستگاه ماقبل ملی گرایی» نوشته مانا کیا، استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه کلمبیا، کتابی پژوهشی در مورد هویت، فرهنگ و نحوۀ تعلق در دنیای فارسی زبان، به ویژه در طول قرن هجدهم است، زمانی که هنوز ملی گرایی در این منطقه رشد و گسترش نیافته بود. او ابتدا به جهان فارسی اشاره می کند که به مناطقی اطلاق می گردد که زبان و فرهنگ پارسی در آن غالب بوده است، شامل آسیای مرکزی، جنوبی و غربی. به واقع مانا کیا، این حوزه را محدود به مرزهای جغرافیایی ایران امروز نمی داند. مفهوم محوری در تمام این مناطق فارسی زبان، به عقیدۀ نویسنده، «ادب» است. ادب به شکل مناسب رفتار، آداب و اعمال فرهنگی اشاره دارد که منزلۀ یک امر مشترک وحدت بخش میان مناطق مختلف فارسی‌خو وجود داشت و اساسا از طریق «ادب» بود که افراد در جهان پارسی احساس تعلق پیدا می کردند. به عقیدۀ کیا، برخلاف تصورات ملی گرایانۀ مدرن که هویت را به یک قلمرو و گروه خاص گره می زند، خودهای فارسی‌خود به سنت های فرهنگی و فکری گره می خورد. مفهوم دیگری که بعد از «ادب» مورد بررسی کیا قرار می گیرند مفهوم «خویشاوندی» است. به بیان نویسنده، خویشاوندی در این منطقه به هیچ وجه مبتنی بر روابط خونی و قومی نبود، در عوض طیف وسیعی وابستگی ها از جمله پیوندهای فرهنگی و علمی را در بر می گرفت. اشکال مختلف و متنوع این وابستگی ها جای مفهوم خویشاوندی قومی و خونی را پر می کرد و باعث ایجاد حس تعلق و هویت می شد که در نگاه کلی با فرهنگ این منطقه سازگار بوده است. پس از بیان این مطالب، کیا مطرح می کند که به کارگیری چارچوب های ملی گرایانه مدرن در جوامع پیشامدرن به نحو نابهنگامی بوده است و تأثیرات مخربی بر هویت و فرهنگ این مناطق به جا گذاشته است؛ چراکه هویت های فارسی‌خود اساسا مستلزم فراتر رفتن از مرزهای سفت و سخت دولت-ملت است.