«ظل السلطان در تبعید» کتابی نوشته معصومه پژوهش نیا و مرتضی نورایی است. این اثر در دسته ادبیات پژوهشی و تاریخی تقسیم‌بندی می شود. نویسندگان «ظل السلطان در تبعید» یکی از شخصیت‌های تاریخی دوره حکومت قاجار به نام ظل السطان را واکاوی کرده و دوره فعالیت او را مورد بررسی قرار می‌دهند. این اثر با تکیه بر اسناد و گزارش‌های منتشر نشده وزارت امور خارجه بریتانیا تصویری جامع و تازه از زندگی و فعالیت‌های سیاسی ظل السلطان به عنوان یکی از شاهزادگان قاجاری در دوران تبعید ارائه می‌کند. سرنوشت مسعودمیرزا ظل‌السلطان در آخرین روزهای زندگی موضوع اصلی کتاب «ظل السطان در تبعید» است.
این کتاب اثری پژوهشی است که به ابعاد مختلف زندگی این شاهزاده قاجاری، که شامل فعالیت‌های سیاسی و زندگی شخصی او است می‌پردازد. البته نویسندگان این اثر دوره تبعید ظل السلطان در اروپا را بیش از سایر بخش‌ها موردتوجه ویژه قرار داده‌اند و بخشهای فراوانی از کتاب به روزگار ظل السلطان خارج از ایران اختصاص دارد. تحقیقات انجام شده و ارائه اطلاعات تازه در «ظل السلطان در تبعید» به درک عمیق‌تر تاریخ قاجار و روابط پیچیده دربار با قدرت‌های خارجی کمک می‌کند.
کتاب «ظل السلطان در تبعید» فقط به بازخوانی دوران تبعید این شاهزاده نمی‌پردازد، بلکه با استفاده از اسناد معتبر تصویری جامع از شخصیت، جایگاه سیاسی و فعالیت‌های او در طول سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار ارائه می‌کند. این اثر با ترسیم اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در اواخر دوره قاجار به شرحی از دلایل تبعید ظل السلطان می‌پردازد در نتیجه جایگاه ظل السلطان در مناسبات دربار قاجار با بریتانیا و تحلیل مواضع و اقدامات او بخش مهمی از کتاب را تشکیل می‌دهند.
پس از پرداختن به زمینه‌های تبعید، کنکاش فعالیت‌های سیاسی ظل السلطان در سال‌های خارج از ایران و ارتباط او با دیگر شاهزادگان قاجاری و بازیگران سیاسی از بخشهای مهم کتاب به حساب می‌آید.
در این کتاب همچنین رویدادهای مهم بازخوانی شده‌اند و اتفاقات مهمی مانند جنبش مشروطه و روی کار آمدن رضاشاه از دریچه اسناد بریتانیا و در ارتباط با ظل السلطان بررسی شده‌اند.
کتاب ظل السلطان در تبعید
شیرازه