کتاب تفکرات فلسفی در باب موسیقی

کتاب «تفکرات فلسفی در باب موسیقی: سده‌های میانه‌ی اسلامی» اثر فضلو شهادی (که اغلب به اشتباه فضل الشهادی نوشته و خوانده می‌شود) متنی پژوهشی و جامع در باب فلسفۀ موسیقی در سده‌های میانۀ جهان اسلام است. هدف اصلی این کتاب ارائه تحلیلی جامع از گفتمان فلسفی- موسیقی در میان دانشمندان اسلامی و ردیابی تأثیر فلسفه یونان، به‌ویژه اندیشه فیثاغورثی و ارسطویی، بر نظریه موسیقی اسلامی است. بخش اول کتاب به بررسی نحوۀ ادغام اندیشه‌های فلسفی یونان در اندیشه اسلامی می‌پردازد. شهادی به این موضوع می‌پردازد که چگونه فیلسوفان اولیه اسلامی، مانند الکندی و اخوان الصفا، مفاهیم یونانی را در درک خود از موسیقی وارد کردند. این متفکران موسیقی را بازتابی از نظم کیهانی می‌دانستند و آن را به نجوم، ریاضیات و هماهنگی کره‌ها پیوند می‌دادند. الکندی معروف به «فیلسوف عرب» یکی از اولین کسانی بود که در جهان اسلام به‌طور گسترده درباره موسیقی نوشت. او بر جنبه‌های ریاضی و علمی موسیقی تأکید کرد و به‌شدت از ایده‌های فیثاغورثی درباره روابط عددی زیربنای هارمونی موسیقی استفاده کرد. اخوان الصفا، که یک گروه مخفی از فیلسوفان بودند، یک اثر دایره‌المعارفی تولید کردند که دارای بخش مفصلی دربارۀ موسیقی بود. آنها موسیقی را وسیله‌ای برای پاکسازی روحی و راهی برای رسیدن به هماهنگی با کیهان می‌دانستند. بخش دوم کتاب به عناصر خاص موسیقی و مفاهیم فلسفی آن می‌پردازد. شهادی در این بخش به بررسی آثار فیلسوفان برجسته اسلامی مانند فارابی و ابن‌سینا پرداخته است. فارابی که پس از ارسطو به‌عنوان «معلم ثانی» شناخته می‌شود، مطالب زیادی در مورد تئوری موسیقی نوشته است. او یک سیستم پیچیده برای طبقه‌بندی دستگاه‌های موسیقی ایجاد کرد و تأثیرات روانی موسیقی را بر شنونده بررسی کرده بود. همچنین فعالیت‌های ابن‌سینا در تئوری موسیقی بخشی از کار فلسفی و علمی گسترده‌تر او بود. او تأثیرات فیزیولوژیکی و روانی موسیقی بر انسان را بررسی کرد و بر پتانسیل درمانی آن تأکید داشت. بخش سوم کتاب به ابعاد معرفتی و زیبایی‌شناختی موسیقی می‌پردازد. همچنین آثار الحسن الکاتب در این بخش بررسی شده است که بر جنبه‌های کاربردی موسیقی از جمله اجرا و آهنگسازی متمرکز بود. او همچنین پیامدهای اخلاقی موسیقی و توانایی آن در تأثیرگذاری بر رفتار انسان را بررسی کرده بود. بخش پایانی کتاب به بررسی موضوع بحث‌برانگیز جواز موسیقی در جهان اسلام می‌پردازد. شهادی دیدگاه‌های متنوعی را در میان دانشمندان اسلامی، از نهی مطلق تا تأیید مشتاقانه، بیان کرده است. ابن‌تیمیه، فقیه برجسته اسلامی، موسیقی را انحراف از واجبات دینی می‌داند. در مقابل، غزالی، متکلم و عارف بزرگ، از استفاده معتدل از موسیقی، به‌ویژه در زمینه اعمال صوفیانه دفاع کرده است. او معتقد بود که موسیقی می‌تواند تجربیات معنوی را تقویت کند و شنوندگان را به خدا نزدیک گرداند.