کتاب تاریخ ایران کمبریج (جلد 5)

جلد پنجم «تاریخ ایران کمبریج: از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان» به ویراستاری جی آ بویل، اثری جامع و پژوهشی درباره دو دوره سرنوشت‌ساز تاریخ ایران است. این کتاب که حاصل همکاری برجسته‌ترین ایران‌شناسان و شرق‌شناسان قرن بیستم می‌باشد، تصویری دقیق و چندبعدی از ایران در فاصله قرن‌های پنجم تا هشتم هجری ارائه می‌دهد.
بویل در مقدمه کتاب، با نگاهی موشکافانه، اهمیت این دوره را در شکل‌گیری هویت فرهنگی و سیاسی ایران تبیین می‌کند. او توضیح می‌دهد که چگونه ایران پس از حمله اعراب، در دوره سلجوقیان احیا شد و سپس با وجود ویرانی‌های ناشی از حمله مغول، توانست فاتحان خود را در فرهنگ غنی خویش مستحیل کند.
فصل‌های مربوط به سلجوقیان، ساختار سیاسی و اداری این سلسله را با جزئیات چشمگیری تشریح می‌کند. نویسندگان با بهره‌گیری از منابع دست اول فارسی و عربی، نظام اقطاع، دیوان‌سالاری و نقش وزیران برجسته‌ای چون نظام‌الملک را واکاوی می‌کنند. بخش مربوط به نظام آموزشی و مدارس نظامیه، از نقاط قوت این فصل‌هاست که نشان می‌دهد چگونه ترکان سلجوقی با وجود خاستگاه بیابانگردی، به حامیان فرهنگ و تمدن ایرانی-اسلامی تبدیل شدند. در فصل‌های مربوط به مغولان، نویسنده فرایند شکل‌گیری امپراتوری مغول، حمله چنگیز به ایران و پیامدهای فاجعه‌بار آن را بررسی می‌کنند. روایت کشتار و ویرانی شهرهای بزرگی چون مرو، نیشابور و ری، تصویری تکان‌دهنده از این رویداد تاریخی ارائه می‌دهد. با این حال، کتاب فراتر از روایت‌های معمول می‌رود و به بازسازی تدریجی ایران در دوره ایلخانان، به‌ویژه پس از اسلام آوردن غازان خان می‌پردازد. بخش اقتصادی کتاب، تحلیلی عمیق از ساختارهای اقتصادی، نظام مالیاتی و مناسبات ارضی ارائه می‌دهد. او با بهره‌گیری از اسناد و مدارک کمتر استفاده شده، نشان می‌دهد که چگونه سیاست‌های اصلاحی غازان خان و وزیر ایرانی‌اش رشیدالدین فضل‌الله همدانی، به احیای اقتصاد ایران کمک کرد. فصل‌های فرهنگی کتاب، تصویری درخشان از شکوفایی ادبیات، هنر و معماری ایران در این دوره ارائه می‌دهد. تحلیل آثار شاعرانی چون نظامی، عطار، مولوی و سعدی، و معرفی مکاتب نگارگری و معماری این دوره، از برجستگی‌های این بخش است. نقطه قوت کتاب، استفاده گسترده از منابع دست اول فارسی، عربی، مغولی و حتی چینی است که به آن اعتباری علمی و دیدگاهی چندجانبه بخشیده است. همچنین تصاویر، نقشه‌ها و جداول متعدد، درک بهتر مطالب را ممکن می‌سازد. تاریخ سیاسی و دودمانی ایران، از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان، دین در دوره سلجوقی، اوضاع اجتماعی اقتصادی ایران در دوره ایلخانان و شعرا و نثر نویسان اواخر عهد سلجوقی و دوره مغول از جمله مطالب این کتاب است.
در مجموع، جلد پنجم «تاریخ ایران کمبریج » فراتر از یک کتاب تاریخی صرف، اثری جامع‌نگر است که ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران را در دوره‌ای سرنوشت‌ساز بررسی می‌کند. این اثر برای پژوهشگران تاریخ ایران، منبعی بی‌بدیل و ستودنی است.