کتاب حدیقه الحقیقه

"حدیقه الحقیقه" اثری است از "ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی" ملقب به حکیم "سنایی غزنوی" که محتوای متنوعی را از پرداختن به فضایل و رذایل اخلاقی شامل می‌شود. معرفت و طهارت و تقدیس بیانگر دیدگاه "سنایی" نسبت به توحید است، اما شاعر از همان ابیات اول نشان می‌دهد که نه تنها به استفاده از کلام الهی در بحث معارف الهی علاقه‌مند است، بلکه دوست دارد از تجربیات عرفانی نیز بهره ببرد. "سنایی" قصد ندارد کتابی برای قانونگذاران، عرفا و صوفیان بیافریند، بلکه "حدیقه الحقیقه" را برای همه نوشته است.
تسلیم، فقر، طلب، راهنمایی، مجاهدت، بی‌نیازی، یاد، قدردانی، غضب، شفقت، محبت و توکل، فصولی از کتاب است که "سنایی در آن به بحث شریعت و چگونگی یافتن حقیقت پرداخته است. بخش‌های دیگری از کتاب "حدیقه الحقیقه" به ستایش علم و دنیا و عقل و خرد اختصاص دارد. "سنایی" خردگرایی خود را در سراسر اثر نمایان کرده و بر اهمیت علم و منطق تأکید می‌کند.
او در "حدیقه الحقیقه"، همه افراد برجسته را صاحب خرد می‌داند. در عین حال او عقل را از شناخت ذات خدا عاجز دانسته و تمام صفات نقص عقلی در "حدیقه الحقیقه" منحصرا در این محدوده است.
"سنایی" در مذمت هوس و طمع و شهوت نیز بحث کرده است. شاعر وقتی در نکوهش شهوتران حرف می‌زند، از به کار بردن الفاظ رکیک ابایی ندارد و داستان‌ها و تمثیل‌هایش آشکارا زشتی‌های روح انسان هوسباز را منعکس می‌کند. نظرات اجتماعی او که گاه متوجه عموم و گاه علیه خواص است، در کتاب "حدیقه الحقیقه" به روشنی تشریح شده است. هدف اصلی سخنان "سنایی غزنوی" در این فصول، زاهدان ریاکار، صوفیان فاسد، عالمان بی‌عمل و متکلمان ناآگاه است. کلام شاعر در این بخش از کتاب "حدیقه الحقیقه" رنگ و بوی پند و موعظه نیز به خود می‌گیرد.