کتاب اسرارالتوحید

"اسرارالتوحید" به قلم "محمد بن منور" و تصحیح دکتر "محمدرضا شفیعی کدکنی" بی شک در طول تاریخ هزار و دویست ساله ادبیات فارسی دری، یکی از سه شاهکار بزرگ نثر فارسی به شمار می‌رود. این اثر که از جهت نثر و نگارش، شانه به شانه‌ی آثار بزرگی همچون "تاریخ بیهقی" و "تذکره الاولیاء" از عطار، "گلستان" سعدی و "کلیله و دمنه" از نصرالله منشی می‌زند، کتابی است که خوانشی آموزنده و دلپذیر را برای مخاطبین فراهم می‌نماید. روشن است که "اسرارالتوحید" در تاریخ ادبی زبان فارسی از حیث ارزش خلاقانه نویسنده و تسلط بر بسیاری از اشکال بیان، رویکرد داستان سرایی و واژه گزینی، پیشتاز و نوآور بوده است و حتی اگر کسی با مضمون کتاب که اساسا شامل عرفان و شرح حال تصوف است، چندان موافق نباشد، نمی‌تواند مهارت فوق العاده‌ی "ابوسعید ابوالخیر" را در بیان زیبایی‌شناسانه‌ی این اثر انکار نماید.
شرح حال عارف و انسان بزرگی همچون "ابوسعید ابوالخیر" که چهره‌‌ی نمونه‌ای از فرهنگ ایران است و بالاترین پایگاه تاریخ عرفان ایرانی را به همراه حلاج و بایزید و چند تن دیگر فتح نموده است، با عنوان "اسرارالتوحید" شناخته می‌شود. این کتاب اما نه تنها شرح حال "ابوسعید ابوالخیر"، بلکه یکی از مهم ترین منابع تاریخ تصوف ایرانی و از مهم ترین مقالات تاریخ اجتماعی اقوام فارس در یکی از دوره‌های مهم تاریخی به شمار می‌رود. حساس ترین دوره‌های ایران همراه با حقایق تاریخی و اجتماعی، در "اسرارالتوحید" گردآوری شده که از این حیث در هیچ کتاب تاریخی رسمی با این دقت و جزئیات وجود ندارد. این کتاب به جزئیات بی‌نظیری در مورد وضعیت دین و آیین و نحوه زندگی مردم و همچنین موارد مختلف مربوط به زندگی شهری و روستایی در طول تاریخ ایران پرداخته است.