محمدحسن خان اعتمادالسلطنه، یکی از مهمترین رجال عصر قاجار، وقایع و اخبار روز را در این کتاب ثبت کرده است و از این نظر ما با یکی از مهمترین اسناد مرتبط با دورهی قاجار روبرو هستیم. او میگوید هدفش ثبت احوال خودش بوده و هرآنچه که جرئت بیانش را نداشته در این یادداشتها آورده است. این کتاب از دو بخش تشکیل شده و بخش اول آن از ۲۹ جمادی الاولی ۱۲۹۲ تا ۱۹ محرّم ۱۲۹۳ را دربرمیگیرد و بخش دوم از۱۹ ربیع الآخر ۱۲۹۸ شروع شده و واپسین روزهای زندگی او ادامه پیدا کرده است. در بین خاطراتی از بعضی روزها ثبت نشده و بعضا خاطرات چندروز در یک روز آمده است. بعضی از کارشناسان معتقدند دستخط بیشتر این یادداشتها متعلق به همسر اعتمادالسلطنه یعنی عزت ملک خانم ملقب به اشرف السلطنه است و بعضی میگویند اعتمادالسلطنه خودش مینوشته و همسرش پاکنویس میکرده است. این یادداشتها بعدا توسط ناصرالدینشاه ضبط شد و تا سال هفتم سلطنت مظفرالدینشاه، یعنی تا زمانی که همسر اغتمادالسلطنه برای بازپسگیری آن اقدام کرد، دست کسی به آن نرسید. عزت ملک خانم هم وصیت کرد این یادداشت÷ا بعد از مرگش به کتابخانه آتان قدس رضوی تقدیم شود. این کتاب منبع خوبی برای دانستن بیشتر دربارهی زندگی و زمانهی ناصرالدینشاه است و در آن اطلاعاتی محرمانه از آن دوران هم دیده میشود. لحن و ادبیات اعتمادالسطنه از دیگر مواردی است که این کتاب را برجسته و مهم کرده است. ادبیاتی که در آن گویی این اطلاعات و اخبار را برای خودش نوشته است. علاقه ناصرالدین شاه به آثار تاریخی و مسکوکات و تأسیس موزه کوچکی در داخل ارگ سلطنتی، ایجاد روزنامههای دولتی، تنظیم کتابخانه اندرون، اعزام محصل به اروپا از موضوعاتی است که در این یادداشتها دربارهی آن صحبت شده است.
درباره ایرج افشار
ایرج افشار (زادهٔ ۱۶ مهر ۱۳۰۴ – درگذشتهٔ ۱۸ اسفند ۱۳۸۹) پژوهشگر فرهنگ و تاریخ ایران و ادبیات فارسی، ایرانشناس، کتابشناس، نسخهپژوه، نویسنده و استاد دانشگاه ایرانی بود.
دسته بندی های کتاب روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه (2 جلدی)