کتاب تفسیر تفهیم القرآن (7 جلدی)

کتاب «ترجمه ی فارسی تفهیم القرآن » تألیف مولانا سیّد ابوالأعلی مودودی به زبان اردو است که توسط عبدالغنی سلیم قنبرزهی در 7 جلد به زبان فارسی ترجمه شده و در نشر احسان به زیور طبع آراسته گشت. استاد مودودی این تفسیر را در مدت سی سال تألیف کرده اند، و روش کاری ایشان بدان منوال بود که ده آیه از قرآن کریم را تفسیر می نمود تا در مجله ی «ترجمان القرآن» به چاپ برسد که این رویه به مدت پنج سال از سال 1942 میلادی ادامه یافت و ترجمه و تفهیم تا پایان سوره ی مبارکه ی یوسف تحریر گردید. به دلیل مشکلاتی که برای استاد مودودی در آن دوران پیش آمد ایشان را در سال 1948 زندانی کردند و ایشان توانستند فرصتی برای آماده سازی و چاپ آن پیدا کنند. نهایتا ایشان در سال 1973 میلادی پس از 30 سال موفق به اتمام تفسیر تفهیم القرآن گشتند و ترجمه ی فارسی این اثر گرانسنگ در 7 جلد به زبان فارسی ترجمه شده است.

سبک تفهیم و تفهم امام مودودی در این اثر به گونه ای است که فقط یک مفسر دعوتگر از انجام آن بر می آید. در واقع استاد مودودی در عین حال که به تفسیر و تفهیم قرآن می پردازد، راهبر خلیل داعیان الی اللّه است و مربی نسل جدید. ارتباط چند جانبه ی وی با مردم و مسئولین و فضای تئوری و عملی و شرایطی که آن را تجربه کرد، وی را به نکاتی رهنمون گشت که جز سالک و دعوتگر راه اسلام نمی تواند به آنها نائل شود؛ و این امر نکته تمایز اثر استاد مودودی نسبت به بسیاری از تفاسیر است.

استاد مودودی در تفسیر خود کوشش نمود تا مردم را با قرآن آشتی دهد و آنان را با مفاهیم قرآنی آشنا نموده و تفسیر قرآن را عامه فهم سازد. او در تفسیر خود از مفاهیم پیچیده لغوی فقهی فلسفی دوری گزید و قرآن کریم را با زبانی شیوا ترجمه و تفسیر نمود تا همگان از آن بهره جویند.

مودودی برخلاف بسیاری از مفسرین که کوشش و تلاش می نمایند میان آیات و سور ارتباط برقرار نمایند، معتقد است قرآن کریم از آغاز تا پایان آن به یک مفهوم دعوت می نماید و آن مفهوم دعوت الی اللّه است.

از ویژگی های دیگر تفسیر تفهیم القرآن امام مودودی این است که امام در تفسیر خود در آغاز سوره، زیر نام دیباچه، به معرفی سوره می پردازد که هر سوره ای با سوره دیگر ممیزات ویژه خود را دارد و این که عناوین سوره ها توفیقی از سوی رب العالمین است، همچنین ویژگی های سوره و مهم ترین مباحثی که در سوره همچون زمان نزول را دیباچه بیان می کند.

از خصوصیات ویژه ی این تفسیر می توان به سفر استاد مودودی به جغرافیای مورد اشاره در آیات قرآن اشاره نمود که با مستند سازی و نقشه برداری ایشان همراه است.

گرچه تفهیم القران تفسیری فقهی شمرده نمی شود ولی با این حال در تفسیر آیات فقهی در سوره ها، همه آیات مرتبط با حکم شرعی که در سوره ذکر شده را یک جا با بیان آراء فقهای مذاهب اسلامی حکم ترجیحی خویش را اظهار می دارد و گاهی نیز حکم را برای خواننده می گذارد. ضمنا سعی و تلاش می نماید در تفسیر آیات فقهی تقریب بین مذاهب اسلامی را بیان دارد و از اختلافات فقهی بپرهیزد.

تلاش دیگر امام مودودی در تفسیر تفهیم القرآن که نشان از وسعت و گسترش امام مودودی دارد تسلط او بر ادیان آسمانی پیشین است که با برشمردن و معرفی این ادیان آسمانی الهی و رسولان پیشین، خاتمیت و ارجحیت اسلام را بیان می دارد و از پیروان آنان به تمسک جستن به دین الهی پیامبر خاتم صلّی اللّه علیه و سلّم دعوت به عمل می آورد.

با وجودی که امام مودودی تفسیر خود را مطابق با خواسته های نسل جدید به نگارش در آورد ولی هرگز از اصولی که مفسرین برای تفسیر بیان داشته اند خروج نکرد و همان روش پیشینیان و اصول تفسیر را رعایت نمود، اما با این حال سیطره ی غرب بر بلاد اسلامی و بروز حوادث و رخدادها و فنون جدید امام مودودی به خوبی توانست اصول و منهجی جدید پایه ریزی و به تفسیر آیات بپردازد، امری که بسیاری نتوانستند به آن پاسخ دهند یا همچون برخی از مفسران به آیات خاصی در استدلال خویش بهره بردند ولی مودودی در تفسیر خود توانست به قرآن و مفهوم کلی قرآن از آغاز تا آخر آن بنگرد که پیوندی واحد در میان آیات برقرار است.

تفهیم القرآن تلاشی است برای فهماندن قرآن به نسل جدیدی که در سیستم آموزشی جدید تحصیل کرده است و با میراث فکری اسلامی آشنایی چندانی ندارد و به دین از پنجره ی تمدن غرب می نگرد.

از ویژگی های برجسته ی تفسیر تفهیم القرآن عبارتند از:

1- مفسر محترم برای هر سوره ای از سوره های قرآن مقدمه مفصلی نوشته که در آن به وجه تسمیه، مکّی و یا مدنی