کتاب محتوم

کتاب «محتوم: نگاه علم به زندگی بدون اراده آزاد» نوشته رابرت ام. ساپولسکی، کتابی دربارۀ مفهوم ارادۀ آزاد با دیدگاهی علمی است. ساپولسکی، متخصص و نویسنده مشهور اعصاب غدد، در این کتاب به بررسی عوامل عصبی، ژنتیکی و محیطی که رفتار انسان را شکل می‌دهند، می‌پردازد و در نهایت علیه وجود اراده آزاد استدلال می‌کند. تز اصلی ساپولسکی این است که رفتار انسان به طور کامل توسط یک تعامل پیچیده از عوامل بیولوژیکی و محیطی تعیین می شود که جایی برای اراده آزاد باقی نمی گذارد. او معتقد است که اعمال، افکار و تصمیمات ما نتیجه فرآیندهای عصبی است که تحت تأثیر ژنتیک، تربیت و شرایط فعلی است. این دیدگاه جبرگرایانه مفهوم سنتی اراده آزاد را از میان بر می دارد که مطابق با آن افراد فرض می‌کند که توانایی انتخاب مستقل و آزادانه دارند. او ابتدا تعداد زیادی از تحقیقات علوم اعصاب را شرح می دهد تا ادعای خود را اثبات کند. او در مورد اینکه چگونه فعالیت مغز مقدم بر تصمیم‌گیری آگاهانه ما است بحث می‌کند و بیان می کند که احساس ما از انتخاب کردن توهمی بیش نیست. مطالعات با استفاده از ابزارهایی مانند MRI عملکردی و EEG انجام شده است که طبق نتایج آن ها، تصمیمات ما را می‌توان قبل از اینکه افراد از تصمیم‌گیری خود آگاه شوند، با فعالیت های مغز پیش‌بینی کرد. در مرحلۀ بعد کتاب به بررسی عوامل ژنتیکی و محیطی در رفتار می پردازد. ساپولسکی توضیح می دهد که استعدادهای ژنتیکی با عوامل محیطی در تعامل است تا بر همه چیز از ویژگی های شخصیتی گرفته تا استعداد ابتلا به بیماری های روانی تأثیر بگذارد. او تأکید می کند که این تأثیرات خارج از کنترل ما هستند و مفهوم اراده آزاد را بیشتر تضعیف می کنند. در بخش بعدی کتاب نویسنده با دیدگاه های فلسفی مختلف دربارۀ ارادۀ آزاد را بررسی و نقد می کند. او همچنین مفاهیم مکانیک کوانتومی و نظریه هرج و مرج را بررسی می کند و به این نتیجه می رسد که آنها نیز مبنایی برای اراده آزاد فراهم نمی کنند. در نهایت ساپلوسکی دربارۀ پیامدهای اخلاقی و اجتماعی جبرگرایی سخن می گوید. به عقیدۀ وی پذیرش جبرگرایی می تواند به جامعه ای مهربان تر و انسانی تر منجر شود. اگر درک کنیم که اقدامات افراد توسط عواملی خارج از کنترل آنها تعیین می شود، ممکن است کمتر تمایلی به قضاوت و مجازات سخت آنها داشته باشیم. این دیدگاه پیامدهای زیادی برای نظام عدالت کیفری، درمان، سلامت روان و سیاست های اجتماعی دارد.