کتاب تحفه الکمال

کتاب تحفة الکمال در واقع ترجمۀ فارسی رسالۀ عربی الأصل الأصیل یا الأصول الآصفیة نوشتۀ ملارجبعلی تبریزی (ف ۱۰۸۰) همراه با اضافات مترجم است. علاوه بر این، رسالۀ «اثبات واجب» تبریزی نیز در انتهای کتاب به‌عنوان فصلی از کتاب افزوده شده است. کتاب تحفة الکمال را یکی از شاگردان ملارجبعلی تبریزی به نام ملاحسن به انجام رسانده است. وی در پاره‌ای از موارد توضیحاتی نیز به متن افزوده است. ملاحسن در سه جای کتاب از استادش، ملارجبعلی تبریزی، نام برده است. ملاحسن در مقدمۀ کتاب تصریح کرده است که این کتاب را به دستور یکی از شاهان یا شاهزادگان صفوی نوشته و او را با القاب و اوصاف باشکوه ستوده است، ولی شاید به سبب شهرت آن فرد از او نام نبرده است. عنوان «تحفة الکمال» نیز پیشنهاد همان شاه یا شاهزاده بوده است. ملاحسن به شیوۀ مترجمان کهن تنها به ترجمۀ متن بسنده نکرده، بلکه ترجمۀ خود را با افزوده‌ها و اضافاتی همراه کرده است. محتوای این افزوده‌ها گاه کلامی و بیشتر صوفیانه است و نشان می‌دهد که نویسنده به عقاید صوفیه و عارفان کاملا پایبند بوده است. مولف کتاب تنها یک جا از خود با عنوان «ملاحسن» نام برده و هیچ توضیح دیگری نداده است. مصححان تلاش کردند که هویت این ملاحسن را هم بر اساس قرائنی که در متن کتاب وجود دارد و هم بر اساس شواهد بیرونی آشکار کنند و احتمال می‌دهند که وی «ملاحسن لنبانی گیلانی» فیلسوف و صوفی بزرگ عصر صفوی باشد. او اهل لاهیجان بود و به همراه فرزندش ملاحسین لنبانی (ف ۱۱۲۹) شارح صحیفۀ سجادیه به اصفهان مهاجرت کرد و در محلۀ لنبان سکونت گزید و به همین سبب خودش و پسرش به «لنبانی» شهرت پیدا کردند. ملاحسن در جامع کبیر عباسی فلسفه و حکمت تدریس می‌کرد و در اواخر عمرش دچار اختلال دماغ شد و با همین بیماری در روز شانزدهم صفر سال ۱۰۹۴ / یازدهم فوریه ۱۶۸۳ از دنیا رفت و در تکیۀ میرزا باقر چهارسویی (صاحب روضات) در آرامگاه تخت‌فولاد به خاک سپرده شد. کتاب تحفة الکمال بر اساس تنها نسخۀ خطی موجود که متعلق به کتابخانۀ مرحوم علی‌محمد وزیری در یزد است، تصحیح شده است.