کتاب غرب و ناکامی دموکراسی در خاورمیانه

کتاب «غرب و ناکامی دموکراسی در خاورمیانه» نوشتۀ فواز جرجیس، پژوهشگر لبنانی-آمریکایی در حوزه‌ی مطالعات خاورمیانه و روابط بین‌الملل، تلاشی عمیق و منتقدانه برای واکاوی دلایل تاریخی و سیاسی شکست پروژه‌های دموکراسی‌سازی در خاورمیانه است. این اثر که در سال ۲۰۱۸ منتشر شد، با نگاهی چندلایه به نقش مخرب مداخلات غرب، همراه با تحلیل ساختارهای داخلی جوامع خاورمیانه، تصویری جامع از این بحران ارائه می‌دهد. جرجیس با استناد به اسناد تاریخی و تحلیل‌های جامعه‌شناختی، نشان می‌دهد که چگونه ترکیب سیاست‌های استعماری گذشته، منافع ژئوپلیتیک، و ضعف نهادهای داخلی به شکست دموکراسی در این منطقه انجامیده است. در واقع، جرجیس ریشه‌های مشکلات امروز خاورمیانه را به دوران استعمار اروپا و توافق‌های پنهانی مانند سایکس-پیکو (۱۹۱۶) پیوند می‌زند که مرزهای مصنوعی را بدون توجه به واقعیت‌های قومی و مذهبی ترسیم کردند. این مرزبندی‌ها جوامع ناهمگونی را ایجاد کرد که مدیریت آنها تنها با اتکا به حکومت‌های متمرکز و سرکوبگر ممکن بود. پس از جنگ جهانی دوم و در دوران جنگ سرد، غرب (به ویژه آمریکا) برای حفظ نفوذ خود در برابر شوروی، از حکومت‌های دیکتاتوری در منطقه حمایت کرد. رژیم‌هایی مانند مصر تحت حکومت مبارک یا عربستان سعودی، با وجود نقض سیستماتیک حقوق بشر، به دلیل تضمین منافع اقتصادی و امنیتی غرب، تقویت شدند. یکی از نقاط قوت کتاب، نقد جرجیس به دوگانه‌های رایج در تحلیل‌های غربی است: از یک سو، تقلیل مشکلات خاورمیانه به «فرهنگ استبدادی» یا «ذات اسلام» و از سوی دیگر، سرزنش یکجانبه‌ی غرب به عنوان تنها عامل بحران. او تاکید می‌کند که اگرچه مداخلات خارجی نقش کلیدی در بی‌ثباتی منطقه داشته‌اند، اما نمیتوان فساد داخلی، قبیله‌گرایی و ضعف جامعه مدنی در کشورهای خاورمیانه را نادیده گرفت. به عنوان مثال، حکومت‌های عربی اغلب از ترس از دست دادن قدرت، هرگونه حرکت اصلاحطلبانه را سرکوب کرده و فضایی ایجاد کرده‌اند که افراط‌گرایی در آن رشد می‌کند. کتاب همچنین به جنگ عراق، بهارهای عربی و فرآیند ملت‌سازی نیز پرداخته است. به طور کلی، این کتا پاسخی مستند به این پرسش است که «چرا دموکراسی در خاورمیانه شکست خورده است؟». نویسنده نشان می‌دهد که این شکست نه یک «سرنوشت محتوم»، بلکه نتیجه‌ی ترکیب استعمار تاریخی، سیاست‌های خودمحورانه‌ی غرب و کمبود رهبری مسئولانه در خود منطقه است.