کتاب خویشتنی نباشد مشکلی هم نیست

کتاب «خویشتنی نباشد مشکلی هم نیست» نوشته‌ی دکتر کریس نیبائر، تلاشی جسورانه و در عین حال دقیق برای پل زدن میان یافته‌های عصب‌روان‌شناسی مدرن و آموزه‌های کهن بودایی است. نیبائر، استاد روان‌شناسی شناختی، در این اثر کوشیده تا یکی از اساسی‌ترین مفاهیم آیین بودا، یعنی مفهوم فقدان خویشتن، را از منظر علم معاصر بررسی و تبیین کند. پرسش محوری او ساده اما بنیادین است: اگر آن‌گونه که بودیسم می‌گوید «خویشتن» توهمی بیش نیست، آیا علم هم به همین نتیجه رسیده است؟ در پاسخ به این پرسش، نویسنده به سراغ ساختار مغز انسان، به‌ویژه نیم‌کره‌ی چپ، می‌رود؛ بخشی که مسئول زبان، تحلیل و ساخت روایت است. نیبائر استدلال می‌کند که آنچه ما «خود» می‌نامیم، در واقع حاصل فعالیت‌های زبانی و تفسیرگر نیم‌کره‌ی چپ است. او این بخش از مغز را «مفسر» می‌نامد؛ بخشی که مدام در حال داستان‌سازی درباره‌ی جهان، گذشته، آینده و البته درباره‌ی «ما» است. اما این مفسر، به‌جای بازتاب واقعیت، بیشتر اوقات در حال ساختن روایت‌هایی است که نادرست، اغراق‌شده یا حتی زاییده‌ی ترس و توهم‌اند. نویسنده با بررسی پژوهش‌های علوم اعصاب، به‌ویژه مطالعات مربوط به بیماران دارای آسیب در نیم‌کره‌ی چپ، نشان می‌دهد که چگونه در نبود این مفسر، حس «خود» نیز فرو می‌ریزد. این یافته‌ها، به‌زعم نیبائر، با آموزه‌های بودایی درباره‌ی تهی بودن «خود» هم‌راستا هستند. در واقع، او باور دارد که آنچه بودایی‌ها قرن‌ها پیش از راه مراقبه و شهود دریافته‌اند، اکنون در آزمایشگاه‌های علوم اعصاب نیز در حال اثبات شدن است. اما کتاب صرفا به توصیف علمی بسنده نمی‌کند. نیبائر پیشنهاد می‌کند که رهایی از رنج، تا حد زیادی در گرو درک این حقیقت است که «خود» آن‌گونه که ما فکر می‌کنیم، واقعی نیست. او، خواننده را به مشاهده‌ی ذهن، فاصله گرفتن از افکار و کاستن از همانندسازی با روایت‌های درونی فرامی‌خواند. به باور او، بسیاری از اضطراب‌ها، ترس‌ها و رنج‌های ما، از چنگ زدن به یک «من» خیالی ناشی می‌شود؛ «منی» که مدام در حال تعریف خود در برابر دیگران، آینده یا گذشته است.او توضیح می‌دهد که بسیاری از افکار ما، مانند ابری در آسمان، می‌آیند و می‌روند؛ و اگر خود را با آن‌ها یکی نکنیم، می‌توانیم به آرامشی عمیق‌تر دست یابیم.
«خویشتنی نباشد مشکلی هم نیست» کتابی است که در عین علمی بودن، مسیر روشنی به سوی خودشناسی و رهایی درونی ترسیم می‌کند. اثری است که در آن علم و معنویت نه در تقابل، بلکه در گفت‌وگویی سازنده قرار گرفته‌اند. این کتاب برای کسانی که در جست‌وجوی درکی تازه از ذهن، خود و رنج‌های درونی هستند، منبعی ارزشمند و روشنگر محسوب می‌شود.