کتاب نقش روشنفکر

«روشنفکر مانند انسان کشتی شکسته‌ای است که یاد می‌گیرد چگونه «با» خشکی زندگی کند و نه «در» خشکی». شاید بتوان یکی از مهم‌ترین عقاید ادوارد سعید درباره‌ی روشنفکران و زیست آن‌ها را در این جمله خلاصه کرد. وی در این اثر مهم خود، یک‌بار برای همیشه وضعیتی که روشنفکر دربرابر جامعه و جامعه در مقابل او دارد را روشن می‌سازد.
این کتاب شامل گفتارهای ادوارد سعید در مجموعه سخنرانی‌های ریت (۱۹۹۳) است. ریت به مجموعه برنامه‌هایی گفته می‌شود که بی‌بی‌سی به احترام جان ریت (۱۹۷۱-۱۸۸۹)، سیاستمدار، بیانگذار خدمات عمومی خبررسانی در انگلستان و نخستین مدیر بی‌بی‌سی تهیه و پخش کرد. کتاب حاضر ۶ مقاله را دربر می‌گیرد که سعید در آن‌ها چهره‌ی مستقل و سازش‌ناپذیر روشنفکران در برابر سیاست‌مداران و وسوسه‌های آن‌ها را روشن کرده است. او در مقدمه‌ می‌نویسد: «من در سخنرانی‌هایم نظریاتی پیرامون نقش علنی روشنفکر به‌عنوان وصله ناجور، آماتور و مخل وضع موجود بیان کرده‌ام... آنچه کوشیدم بیان کنم این بود که معیارهای حقیقت درباره‌ی سیه‌روزی و ستمدیدگی انسان، به‌رغم وابستگی حزبی روشنفکر خاص، پیشینه‌ی ملی و علایق ذاتی، همچنان پابرجا مانده‌اند. هیچ‌چیز بیش از پیرایه‌های روشنفکرانه، سکوت محتاطانه، رجزخوانی میهن‌پرستانه و روی گرداندن مبالغه‌آمیز از عقاید بر عملکرد اجتماعی روشنفکر اثر نامطلوب نمی‌گذارد. از نظر او، روشنفکر نباید مزد‌بگیر قدرت باشد و در‌نتیجه، سرسپردگی به هیچ دولتی ندارد. روشنفکران باید افرادی باشند که ناسیونالیسم میهن‌پرستانه، حس برتری طبقاتی، نژادی یا جنسی را مورد تردید قرار دهند. ادوارد سعید به چیزی تحت عنوان «تکلیف و وظیفه‌ی روشنفکر» معتقد نیست، بلکه می‌خواهد به این پرسش اساسی پاسخ دهد که روشنفکر کیست.
نویسنده در فصل اول این اثر به‌دنبال پاسخ این سوال است که آیا روشنفکران گروه بسیاری از مردم‌اند یا گروهی کوچک و برگزیده؟ محورهای عمده‌ی دیگری که در ادامه‌ی کتاب به کمک آن‌ها مسئله‌ی خود را توضیح می‌دهد، عبارتند از: فراتر رفتن از ناسیونالیسم، موقعیت تبعیدی روشنفکر، تمایز میان روشنفکر حرفه‌ای و آماتور و گفتن حقیقت در‌برابر قدرت. سعید در همان حال که به مسائل عینی اجتماعی می‌پردازد، ما را درگیر مسائل پیچیده‌ی فلسفی، به‌خصوص فلسفه اخلاق می‌کند. در جهان آشفته‌ی امروز که گاه از روشنفکران انتظار منجی‌گری می‌رود و گاه نوک پیکان خرابی‌ها و آشوب‌ها متوجه آن‌هاست، رجوع به این اثر مهم از ادوارد سعید ضروری به‌نظر می‌رسد.