کتاب اوحدالدین کرمانی و حرکت اوحدیه

اوحدالدین حامد بن ابی الفخر معروف به اوحد کرمانی از صوفیان و رباعی‌سرایان مشهور ایران در قرن ششم و هفتم هجری است. دربارۀ اوحدالدین کرمانی در زبان فارسی آثار بسیار اندک و مقالاتی پراکنده چاپ شده است. اولین و جدی‌ترین مطلب در زبان فارسی دربارۀ اوحدالدین، مقدمۀ دکتر بدیع‌الزمان فروزانفر بر کتاب مناقب اوحدالدین است. البته استاد باستانی‌پاریزی هم مقدمه‌ای محققانه بر دیوان رباعیات اوحدالدین کرمانی نوشته است. دکتر میکائیل بایرام که از پژوهشگران و دانشمندان ترکیه است در کتابش «اوحدالدین کرمانی و حرکت اوحدیه» به شکل مفصل و مبسوط به این صوفی و رباعی‌سرا پرداخته است و به کمبودها و کاستی‌های کار فروزانفر نیز اشاره کرده است. میکائیل بایرام عضو هیئت علمی دانشگاه قونیه است و علاوه بر زبان مادری بر زبان فارسی هم تسلط دارد و با زبان عربی آشناست. کتاب حاضر درواقع محصول جانبی رساله‌ی دکترای اوست.
اوحدالدین با عرفای نامداری چون ابن عربی، سهروردی، شمس تبریزی و صدرالدین قونوی همعصر بوده است. او مدت زیادی از زندگیش را در آناتولی گذرانده است، دوره‌ای که فارسی‌زبانان چندان از آن اطلاع ندارند. میکائیل بایرام این دوره از زندگی اوحدالدین را با تکیه بر منابع موجود در کتابخانه‌های ترکیه روشن کرده است. این کتاب چهار بخش اصلی دارد. در بخش اول به زندگی اوحدالدین کرمانی و فعالیت‌های سیاسی و دینی او پرداخته شده است. در بخش دوم اندیشه‌ها، اقدامات و اصول طریقت اوحدیه بیان شده است. در بخش سوم دربارۀ پیروان، اطرافیان و نمایندگان اوحدالدین مطالبی آمده است و در بخش چهارم آثار اوحدالدین معرفی شده‌اند. نویسندۀ «اوحدالدین کرمانی و حرکت اوحدیه» در مقدمه این کتاب متذکر شده است که کتاب «مناقب شیخ اوحدالدین کرمانی» را با استناد به سه نسخۀ ناقص آن ترجمه و آمادۀ انتشار کرده است اما امکان چاپ آن فراهم نشده است و کتاب حاضر در واقع مقدمه‌ای بر آن کتاب بوده است که حالا به شکل مستقل چاپ شده است.
اوحدالدین از صوفیان مشهور عهد سلجوقیان آناتولی است. او شاعر و اندیشمندی بود که آرا و نظراتش در عراق، قفقاز، سوریه و مصر آن روزگار گسترش یافته و باعث پیدایش جریانی فکری شده بود. سی سال از زندگانی اوحدالدین در آناتولی سپری شده است و در آنجا هاله‌ای از تقدس و حماسه این شخصیت را دربرگرفته است. طریقت اوحدیه را اوحدالدین تاسیس کرد و به نام خود او منسوب گردید. این طریقت به مدت سه قرن در آناتولی رواج داشته و تاثیرگذار بوده است. میکائیل بایرام مولف کتاب معتقد است با این‌که آثار مکتوب زیادی از اوحدالدین به‌جا نمانده است اما حیات فکری و فلسفی او به واسطۀ مطالبی که درباره‌اش نگاشته شده است از وضوح کامل برخوردار است.
کتاب «اوحدالدین کرمانی و حرکت اوحدیه» تحقیقی مبسوط و مفصل دربارۀ این صوفی است. خواندن این کتاب برای علاقمندان به مباحث عرفانی و طریقت‌های عرفان خالی از لطف نیست.