کتاب فرهنگ علوم انسانی

شاید همگان داریوش آشوری را به اسم نشناسند اما امروزه بی‌شک همه کم‌وبیش واژه‌های ساخته‌ی طبع او را به‌ کار می‌برند. داریوش آشوری زادۀ ۱۱ مرداد ۱۳۱۷ در تهران، نویسنده، اندیشمند، زبان‌شناس و مترجم ایرانی است که سال‌هاست دور از وطن زندگی می‌کند. او دوره‌ی دکترای اقتصاد را رها کرد تا به پژوهش و نوشتن در حوزه‌هایی که به آن‌ها علاقه دارد بپردازد. آشوری مترجم نامدار آثار بزرگانی چون نیچه، کاپلستون، ماکیاولی و توماس مور است و این تسلط او به زبان و وضع واژگان نو در فارسی، سبب شده که یک‌تنه بار فرهنگستانی را به دوش بکشد و واژه‌های بسیاری را بسازد یا پیشنهاد کند که در میان اهالی علوم انسانی قبول عام یافته است.
فرهنگ علوم انسانی داریوش آشوری، فرهنگی الفبایی است که معادل فارسی بسیاری از واژگان پرکاربرد و اصطلاحات رایج در رشته‌های ادبیات و فلسفه را ارائه داده است. «گفتمان، درس‌گفتار، گزین‌گویه، برون‌سپاری، پیکربندی، رواداری و زیست‌مایه» از جمله واژه‌های فارسی‌ای هستند که نخستین بار آشوری در برابر معادل‌های لاتینشان پیشنهاد داده است. بنا به اعتقاد او، باید معادل‌ها را از زبان زنده‌ی مردم انتخاب کرد تا ماندگار شوند، هرچند برخی از معادل‌سازی‌های خود او چنین سرنوشتی نداشته‌اند.
آشوری فرهنگ‌ علوم‌انسانی‌اش را نخستین‌بار در دهه‌ی 50 شمسی منتشر و پس از آن چند ویراست جدید از این کتاب ارائه کرد. او نخستین بارقه‌های تولد این کتاب را سال‌های همکاری‌اش با غلامحسین مصاحب و دایره‌المعارف فارسی می‌داند. سال‌ها نوشتن و ترجمه به او نشان می‌دهد که باید برای برگردان اندیشه‌های مدرن، معادل‌های فارسی مناسب آن اندیشه‌ها را وضع کرد که نتیجه‌اش همین فرهنگ است. از مهم‌ترین اهداف این کتاب جداکردن زبان علمی از ادبی است چراکه زبانمایه‌ی علمی تفاوت‌‌هایی اساسی با زبانمایه‌ی ادبی دارد تا جایی که از نظر ماهیت کاربرد رویاروی آن قرار می‌گیرد.
او خود در مقدمه‌ی کتاب می‌گوید از آنجا که فارسی زبانی توانا و واژه‌ساز است بسیاری از معادل‌ها را از متون قدیم یا امروزی اقتباس کرده و بسیاری دیگر را در فرهنگش آورده تا به بوتۀ آزمایش گذاشته شوند. باید گفت فرهنگ علوم انسانی داریوش آشوری، بهترین و جامع‌ترین مرجع برای یافتن معادل‌های فارسی واژگان فرنگی‌ست.