کتاب کلاه حصیری

«کلاه حصیری» نوشته‌ی مصطفی خرامان داستانی برای کودکان است که حوادث آن در زمان جنگ ایران و عراق می‌گذرد، بنابراین می‌توان آن را در رده‌ی ادبیات جنگ قرار داد. در این داستان، بمباران و خشونت جنگ را از نگاه یک مترسک می‌بینیم.
داستان با فرار کلاغ‌ها از آسمان و آمدن پرنده‌های آهنی شروع می‌شود. پرنده‌ها چیزهایی شبیه هویج روی مزرعه می‌ریزند. یکی از آن‌ها کنار تنها پای مترسک می‌ترکد و پای او را زخمی می‌کند. مترسک خم می‌شود و کلاه حصیری‌ از سرش می‌افتد، کلاهی که «صالی» به مترسک داده است. مترسک روزها در انتظار صالی و خالو محمد، پدر صالی می‌ماند اما خبری از هیچ کدام‌شان نمی‌شود. مترسک شاهد فرار آدم‌ها از نخلستان و آمدن آدم‌هایی است که به زبانی حرف می‌زنند که مترسک نمی‌فهمد. نخل‌ها بر زمین می‌افتند و فقط یک نخل باقی می‌ماند. نخل هفت بار خرما می‌دهد و خرماهایش می‌ریزد. سال هفتم، مترسک مردی را می‌بیند که از نخل بالا می‌رود. او خالو محمد است که فقط یک دست دارد. او سراغ مترسک می‌رود و به او می‌گوید که فردا برای درست کردنش می‌آید.
جنگ در این داستان به گونه‌ای دیگر روایت می‌شود همه چیز از زاویه دید مترسکی دیده می‌شود که نویسنده احساساتی انسانی به او داده و غم او را از نبود دوستش روایت می‌کند. تشبیه بمب به هویج، با توجه به اینکه محل داستان هم یک مزرعه‌ است، از خشونت جنگ می‌کاهد و نگاهی کودکانه به آن می‌دهد. نویسنده به عمد از بمب نامی نمی‌برد. اما انفجار بمب، پای مترسک را زخمی می‌کند و کلاه حصیری‌ او از سرش می‌افتد. این کلاه حصیری بهانه‌ای می‌شود برای نشان دادن دوستی بین مترسک و صالی. جنگ این دوست را از مترسک گرفته است.
مترسک روزها منتظر می‌ماند که صالی یا پدرش بیایند و کمک کنند که راست بایستد و کلاه حصیری را سرش بگذارند. کلاهی که نماد بازگشت دوستی و آرامش در کتاب است. انتظار مترسک در واقع گذر زمان و اتفاقات جنگ را نشان می‌دهد او شاهد ماجراهایی است که در مزرعه اتفاق می‌افتند. مزرعه به عنوان مدل کوچکی از جامعه‌ای بزرگ است که جنگ در آن جریان دارد. فرار مردم و آمدن غریبه‌ها نشان از تغییر فضا به خاطر جنگ است.
انتخاب مترسک به عنوان شاهد جنگ، هوشمندانه و خلاقانه است. آسیب وارده به مترسک، درد و خشونت کم‌رنگ‌تری دارد. مترسک نمی‌تواند فرار کند، حتی همانند کلاغ‌ها موجودی زنده نیست که بتواند برود. این اجبار برای ماندن، او را تبدیل به راوی اتفاقاتی کرده که رخ می‌دهند. مخاطب کودک نیز می‌تواند با این راوی ارتباط خوبی بگیرد.
«کلاه حصیری» داستانی جذاب است که آسیب‌های جنگ را نشان می‌دهد اما امید را هم به کودکان نشان می‌دهد. جنگ سرانجام تمام می‌شود و زندگی به مزرعه باز می‌گردد.