کتاب تاریخ فقه اسلامی

کتاب «تاریخ فقه اسلامی: در سده‌های نخستین (از آغاز اسلام تا شکل گیری مکتب اصحاب حدیث متأخر)» نوشته حامد خانی، پژوهشگر برجسته حوزه علوم اسلامی و عضو هیئت علمی دانشگاه، به بررسی تحولات فقه اسلامی از ابتدای شکل‌گیری تا دوره تثبیت مکاتب فقهی می‌پردازد. این اثر با نگاهی تحلیلی و بینارشته‌ای، فقه را نه صرفا به عنوان مجموعه‌ای از احکام شرعی، بلکه به عنوان محوری اساسی در شکل‌دهی به تمدن اسلامی معرفی می‌کند. در این اثر که برگرفته از مباحث تدریس شده در کلاس‌های درس این استاد است، نویسنده با بهره‌گیری از روش‌شناسی تاریخی و علوم اجتماعی، به واکاوی تعامل فقه با بسترهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دوران نخستین اسلام پرداخته و نشان می‌دهد که چگونه فقه به عنوان دانشی هویت‌ساز، نقش کلیدی در انسجام جامعه مسلمانان ایفا کرده است. کتاب با استناد به منابع دست‌اول فقهی و حدیثی، سیر تکوین مکاتب فقهی شیعه و اهل سنت را بررسی می‌کند و به ویژه به تحلیل جایگاه فقه شیعی در این دوران می‌پردازد. به لحاظ ساختاری، کتاب به چهار بخش اصلی تقسیم می‌شود. بخش نخست به کلیات و روش‌شناسی نویسنده اختصاص یافته است. بخش دوم مروری بر تحولات حقوقی، عبادی و منسکی جامعه‌ی عرب در آستانۀ ظهور اسلام ارائه می‌دهد. بخش سوم به تحول شیوه‌های صدور حکم شرعی در دوران شکل‌نیافتگی علم فقه اختصاص یافته است و در نهایت بخش چهارم به جریان‌های فکری نیمۀ دوم از سدۀ دوم هجری قمری پرداخته است. قابل ذکر است که نثر روشمند و آموزشی کتاب، آن را به منبعی ارزشمند برای دانشجویان رشته‌های الهیات، تاریخ تمدن اسلامی و علوم اجتماعی تبدیل کرده است. با وجود برخی انتقادات درباره پراکندگی مباحث، تحلیل‌های عمیق نویسنده به ویژه در بخش مکاتب فقه شیعی، مورد تحسین صاحب‌نظران قرار گرفته است. این اثر با ارائه تصویری جامع از نقش فقه در شکل‌گیری تمدن اسلامی، گامی مهم در راستای فهم بهتر تاریخ تحولات فکری و اجتماعی جهان اسلام محسوب می‌شود.