کتاب اساطیر خاور نزدیک

در دل سرزمین‌هایی که نخستین تمدن‌های بشری در آن شکل گرفتند-از میان‌رودان تا کنعان، از سومر تا اوگاریت-روایت‌هایی از خدایان، کیهان و سرنوشت بشر پدید آمدند که نه‌تنها بنیان فرهنگ‌های باستانی را شکل دادند، بلکه ژرف‌ترین لایه‌های اندیشه دینی غرب را نیز تغذیه کردند. "اساطیر خاور نزدیک" اثر جان گری، پژوهشی است موجز اما فراگیر درباره همین روایت‌ها. گری، که در مطالعات دین تطبیقی صاحب‌نظر است، با تکیه بر منابع دست‌اول و تحلیل‌های تاریخی، نشان می‌دهد چگونه داستان‌هایی چون خلقت، طوفان، مرگ و رستاخیز، در متن فرهنگی منطقه‌ای شکل گرفته‌اند که از آنچه امروز خاورمیانه می‌نامیم، سرچشمه گرفته است.
کتاب در فصل‌هایی کوتاه اما پربار، به بررسی افسانه‌های اصلی تمدن‌های سومری، اکدی، هیتی، اوگاریتی و کنعانی می‌پردازد. با تحلیل افسانه‌هایی چون "آنوما ایلیش"، "حماسه گیلگمش" و "هبوط ایشتار"، و مقایسه آن‌ها با متون عبری و یونانی، گری نقشه‌ای روشن از جریان روایت‌های اسطوره‌ای و تأثیرات فراملی آن‌ها ترسیم می‌کند. نمودارهای تبارشناسی ایزدان و گزیده‌هایی از متون اصلی، فهم خواننده را از زمینه تاریخی و دینی این اسطوره‌ها تقویت می‌کند.
موضوعات کلیدی کتاب به بررسی برخی از ژرف‌ترین مفاهیم اسطوره‌های خاور نزدیک می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه این مفاهیم، بنیان‌های فکری تمدن‌های بعدی را نیز شکل داده‌اند. نخستین مضمون، "نظم و آشوب" است. بسیاری از اسطوره‌های بین‌النهرینی حول نبردی آغازین میان نیروهای متضاد، معمولا خدایان نظم و موجودات آشوب، شکل گرفته‌اند. این درگیری بنیادین برای تثبیت نظم کیهانی، الگویی است که بعدها در اساطیر یونانی، عبری و حتی اسلامی نیز بازتاب می‌یابد. اسطوره‌هایی نظیر نبرد مردوخ با تیامت یا داستان بعل و یام، نظم را نتیجه‌ی خشونت مقدس معرفی می‌کنند؛ امری که به مشروعیت قدرت سیاسی نیز بعدی الاهی می‌بخشد. در ادامه، "میراث روایی مشترک" برجسته می‌شود. روایت‌هایی مانند طوفان آتراهاسیس، داستان گیلگمش، یا نزاع بعل و موت، در ساختار و معنا، شباهت‌هایی چشمگیر با متون کتاب مقدس دارند. به‌ویژه، طوفان جهانی و نجات قهرمان از طریق کشتی، از آتراهاسیس تا نوح، نمونه‌ای از پیوستگی و تأثیر متقابل سنت‌های روایی است که مرزهای قومی و دینی را درنوردیده است. سومین مضمون، "الهیات و مرگ" است. اساطیر خاور نزدیک به‌طرز پیچیده‌ای به مفهوم مرگ و حیات پس از مرگ پرداخته‌اند. سفر اینانا به جهان زیرین، نزول تموز، یا تصویر عالم اموات در گیلگمش، نشان می‌دهند که چگونه مرگ نه پایان، بلکه گره‌گاهی برای تأمل در هستی، قدرت و عدالت الاهی است. این روایت‌ها، نه تنها بازتاب ترس از مرگ، بلکه تلاش برای فهم جایگاه انسان در برابر نیروهای طبیعت و سرنوشت را نمایندگی می‌کنند.
کتاب جان گری نه‌فقط راهنمایی مقدماتی برای ورود به اسطوره‌شناسی خاور نزدیک است، بلکه پلی است میان جهان‌بینی‌های باستانی و روایات دینی امروز. برای دانشجویان دین‌شناسی، تاریخ، مطالعات تطبیقی یا علاقه‌مندان به ریشه‌های اسطوره و الهیات، این اثر متنی خواندنی و بنیادی است.