کتاب شهر گمشده

کتاب «شهر گمشده» به زمانه، زندگی و آثار غلامحسین ساعدی می‌پردازد. غلامحسین ساعدی نویسنده‌ای مهم و تاثیرگذار در ادبیات ایران است. او علاوه بر داستان، نمایشنامه هم می‌نوشت و معمولا اجرای صحنه‌ای نمایش‌های او با استقبال روبرو می‌شد، ضمن آن‌که بسیاری از آثار برجستۀ سینمای ایران اقتباس از آثار داستانی ساعدی است. از سوی دیگر ساعدی روشنفکری همیشه معترض بود که سری پرشور داشت. او در طول زندگی‌اش همان اندازه که در زمینۀ نویسندگی فعال بود در زمینه سیاسی هم فعال بود. افکار و مسائل سیاسی در برخی از آثارش نیز نمود دارند اما آثار ماندگار او آن‌هایی هستند که به دغدغه‌های انسانی می‌پردازند و شهرت او هم مدیون آثاری است که ارزش‌های اصیل انسانی در آن‌ها برجسته است.
محمدحسن حبیبی در کتاب شهر گمشده، جریان‌های روشنفکری ایران را از لابلای آثار و زندگی ساعدی پی می‌گیرد. او در این کتاب نشان می‌دهد که زندگی خصوصی و آثار ساعدی تحت تاثیر عقاید و اتفاقات زمانه‌اش است. نویسنده سعی کرده است زمینه‌های تاریخی و زمانه‌ای که ساعدی در آن‌ رشد کرده، بررسی کند و نشان دهد این مسائل چگونه در آثار ساعدی نمود پیدا کرده‌اند. حبیبی برای این منظور بخش‌هایی از کتاب‌های ساعدی را انتخاب کرده و با توضیح استعاره‌ها و رمزگشایی از آن‌ها سعی کرده است به این مهم دست یابد.
شهر گمشده پنج بخش دارد و هر بخش از چند فصل تشکیل شده است. آرزوهای بزرگ، کابوس شکست، شکوفایی، طغیان و تردید و پایکوبی مرگ عناوین این پنج بخش‌ کتاب هستند.
در بخش اول کتاب نویسنده به دورۀ کودکی و شرایط برآمده از استبداد دوره رضاخان می‌پردازد. در بخش بعدی به کارهای اولیه ساعدی می‌پردازد. عصر ساعدی روزگار آرمان و عصیان، آنارشیست متعهد، ستیز با غرب: فرشتۀ دیروز اهریمن امروز، روشنفکر و شبه‌روشنفکر. عناوین برخی از فصل‌های کتاب هستند که عنوان آن‌ها گویای مضمون این فصل‌ها هستند. روشنفکر و شبه‌روشنفکر عنوان یکی از سخنرانی‌های مهم ساعدی است که در آن سعی کرده است تفاوت این دو مفهوم را روشن کند.
یکی از بخش‌های مهم و جذاب کتاب بخش سوم (شکوفایی) آن است که به دورۀ شکوفایی کار ساعدی می‌پردازد و از خلال آن روایتی از فضای دهۀ چهل به دست می‌دهد. این دهه به اعتقاد بسیاری جایگاهی مهم و تاثیرگذار در تاریخ معاصر ایران دارد و بسیاری از آثار مهم ساعدی هم در این دهه نوشته شده‌اند. به این ترتیب، نویسنده بخش به بخش و فصل به فصل زندگی و آثار ساعدی را تا زمان مرگ او در غربت (پاریس) پی می‌گیرد.
دوست‌داران و علاقمندان ساعدی می‌توانند تصویری دقیق و جزیی از آثار و اندیشه‌های او را در کتاب شهر گمشده پیدا کنند و از خلال زندگی و آثار او، با برخی از جریان‌های روشنفکری و زمینه و زمانۀ پدید آمدن آن‌ها آشنا شوند.