مولف روند تکاملی معماری اسلامی را در یک دوره ی هزار ساله (81-1112هـ/700/1700 م)که از آن با عنوان معماری اسلامی در قرون وسطی یاد می کند،در سرزمین های اسلامی از اسپانیا تا هند مورد بررسی قرار می دهد و در بین نواحی مختلف سرزمین های اسلامی ایران و مصر را به عنوان منابع اصلی الهام معماری در سراسر جهان اسلام معرفی می کند. برخلاف روش مرسوم در بسیاری از آثار مربوط به معماری اسلامی که در تألیف آنها از روش ترتیب زمانی و دوره های تاریخی یا روش تقسیم منطقه ای استفاده شده،هیلن براند در تألیف کتاب خود از گونه شناختی استفاده نموده و به بحث روند تکاملی از انواع بناهای اسلامی مثل مسجد،مناره،مدرسه،آرامگاه،کاروانسرا و کاخ پرداخته است. وی در کنار آن ضمن ارائه ی تحلیلی از معماری اسلامی به تزیینات مصالح و فنون سازه ای بناهای اسلامی پرداخته و سعی می کند نشان دهد که به علت اقتضای نیازهای جامعه اسلامی معماری اسلامی بیش از آنکه به تزیینات بنا اهمیت دهد به علت رویکرد کاربردی آن بیشتر به فضا در بناها تأکید داشته است.وی برای اثبات این ادعا،به ارائه ی تصاویر ترسیمی و سه بعدی زیادی از بناها پرداخته است.
کتاب هنر و معماری اسلامی