کتاب ماموریتی برای صلح

کتاب «مأموریتی برای صلح: اصل 4 در ایران» نوشتۀ ویلیام ای وارن، یکی از آثار مهم در بررسی روابط ایالات متحده و ایران در دهه‌های میانی قرن بیستم است که به برنامه کمک‌های فنی آمریکا به ایران تحت عنوان «اصل 4» می‌پردازد. این کتاب که در سال ۱۹۵۶ منتشر شد، نه تنها گزارشی تاریخی از یک پروژه توسعه‌ای است، بلکه روایتی دست اول از چالش‌ها، موفقیتها و پیامدهای دخالت خارجی در فرایند نوسازی ایران ارائه می‌دهد. نویسنده که خود از مجریان این برنامه در ایران بود، با نگاهی همزمان تحلیلی و روایی، تلاش می‌کند نقش آمریکا در ایران پس از جنگ جهانی دوم را در چارچوب رقابت‌های جنگ سرد و آرمانهای توسعه‌گرایانه تفسیر کند. به طور کلی، برنامه اصل 4، که در سال ۱۹۴۹ توسط رئیس جمهور آمریکا هری ترومن معرفی شد، بخشی از استراتژی ایالات متحده برای مقابله با گسترش کمونیسم از طریق ارائه کمک‌های فنی و اقتصادی به کشورهای در حال توسعه بود. ایران، به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک حساس خود و هم‌مرزی با اتحاد جماهیر شوروی، به یکی از اصلی‌ترین هدف‌های این برنامه تبدیل شد. هدف ظاهری اصل 4، بهبود شرایط زندگی روستاییان، افزایش تولیدات کشاورزی، توسعه بهداشت عمومی و تقویت نهادهای آموزشی بود. اما در پس این اهداف، انگیزه‌های سیاسی مهار نفوذ شوروی و جلب حمایت ایران به بلوک غرب نیز نهفته بود. وارن در این کتاب با ترکیبی از خاطرات شخصی، داده‌های آماری و تحلیل‌های سیاسی، به بررسی ابعاد مختلف برنامه اصل 4 در ایران می‌پردازد. برای مثال، نویسنده صادقانه به موانع اجرای پروژه‌های توسعه‌ای در ایران اشاره می‌کند: تفاوت‌های فرهنگی بین کارشناسان آمریکایی و جامعه روستایی ایران، ناآشنایی با ساختارهای سنتی کشاورزی و مقاومت برخی مقامات محلی در برابر تغییرات. قابل ذکر است که از نظر تاریخی، این کتاب به عنوان یک سند دست اول، تصویری ارزشمند از نحوه اجرای پروژه‌های توسعه‌ای غرب در کشورهای جهان سوم ارائه می‌دهد. وارن اگرچه نمیتواند (یا نمیخواهد) به تمام پیامدهای منفی این برنامه‌ها بپردازد، اما صداقت او در ثبت تجربیات میدانی، کتاب را به منبعی مفید برای پژوهشگران تاریخ ایران و روابط بین‌الملل تبدیل کرده است.