شاهنامه اثر جاویدان ابوالقاسم فردوسی بزرگترین اثر حماسی مردمان فارسی زبان است. شاهنامه گذشتۀ اساطیری و تاریخی ایرانیان را از آغاز خلقت جهان تا ورود اسلام به ایران در سدۀ هفتم میلادی توصیف و بیان میکند. در خلال اشعار و داستانهای این اثر، توضیحات، توصیفات و نکات ارزشمندی در مورد باورها، آیینها، سنتها و رفتار ایرانیان قبل از ظهور اسلام و روابط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آنها با دیگر ملتها وجود دارد. پارهای از این موضوعات در طول دهههای اخیر بارها در شاهنامۀ فردوسی بررسی شدهاند. محققان و پژوهشگرانی همچون تئودور نلدکه، رابرت چارلز زنر، ذبیح الله صفا، محمد معین، مری بویس، فیروز کوتوال، علیرضا شاپور شهبازی، جلیل دوستخواه، جلال خالقی مطلق، محمود امیدسالار، جلال متینی، و دیگران، در پژوهشهای فاضلانۀ خود بعضی از قسمتها و جنبههای مذهبی این اثر حماسی را به‌صورت پراکنده و موردی بررسی و تحلیل کردهاند. با وجود این، تاکنون تمام متن شاهنامه به‌صورت کامل با توجه به شواهد و اسناد زردشتی موجود، مطالعه نشده و پژوهش همهجانبه و مستقلی در مورد ظهور زردشت، باورها و آیینهای زردشتی انجام نشده است. پژوهش حاضر در تلاش است تا موارد مذکور را بررسی کند و به سوالات و ابهاماتی که در زمینۀ کیفیت بازتاب دین زردشتی در شاهنامه وجود دارد، پاسخ گوید. از دیگر مسائلی که کاوش خواهد شد، منابع مورد استفادۀ شاهنامه و میزان تغییرات و تعدیلاتی است که شاعر در مطالب مورد استفاده‌اش، پدید آورده است. در واقع این پژوهش در صدد است تا نشان دهد که اطلاعات فردوسی تا چه اندازه بر اساس واقعیتهای زردشتی است، در چه مواردی فرآیند تطبیق عناصر زردشتی با حساسیتهای اسلامی (که در زمان شاعر وجود داشته) صورت گرفته و در چه بخشهایی اطلاعات فردوسی در مورد دین زردشتی نادرست است.
کتاب بن مایه های دینی ایران باستان در شاهنامه
دانشگاه تهران
کلثوم غضنفری
