سخن گفتن از این ماجرای پر رمز و راز که ابعادی از آن هنوز که هنوز است نامعلوم و پر ابهام است، دشوار خواهد بود. با این که سرآمدان تحقیق و تدقیق در این باره قلم زده اند اما این هرگز بدان معنا نیست که دیگر جای تأمل و کاوش در «تاریخ عاشورا» و «تحلیل» آن باقی نیست. اندیشمندان در بسیاری از آن چه امروز در جامعه دینی بدیهی و ثابت به نظر می رسد، اختلاف کرده اند.