کتاب جامعه شناسی آموزش و پرورش

کتاب "جامعه‌شناسی آموزش و پرورش" اثری جامع و در عین حال انتقادی است که نخستین بار در مارس ۲۰۲۰ منتشر شد. نویسندگان کتاب، نسیما حسن و توماس بورونسکی، هر دو از پژوهشگران و مدرسان باسابقه در حوزه‌ی جامعه‌شناسی آموزش در بریتانیا هستند و توانسته‌اند در این اثر، نگاه تاریخی، نظری و تجربی را با رویکردی تحلیلی و نقادانه پیوند دهند.
اگرچه این کتاب در درجه‌ی نخست به‌عنوان یک متن دانشگاهی و به‌ویژه برای دانشجویان دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد طراحی شده، اما نثر شفاف، ساختار منظم و مثال‌های ملموس آن باعث شده برای خواننده‌ی عمومی علاقه‌مند به مسائل اجتماعی نیز قابل‌استفاده باشد. در بطن کتاب، یک پرسش محوری مطرح می‌شود: آموزش و پرورش چگونه هم بازتولیدکننده‌ی نابرابری‌های اجتماعی است و هم می‌تواند بستری برای تحول اجتماعی باشد؟ حسن و بورونسکی این پرسش را از خلال تحلیل عمیق روابط قدرت، ایدئولوژی و هویت در مدارس، دانشگاه‌ها و سیاست‌های آموزشی پی می‌گیرند. به بیان دیگر، آموزش در این کتاب تنها به‌عنوان نهادی برای «انتقال دانش» دیده نمی‌شود، بلکه به‌عنوان فضایی زنده و سیاسی بررسی می‌شود که در آن طبقه، جنسیت، نژاد و معلولیت نقش‌های تعیین‌کننده دارند. این کتاب در چهارده فصل تنظیم شده که طیفی از مباحث کلیدی را پوشش می‌دهد؛ از ریشه‌های جامعه‌شناسی آموزش و رویکردهای روش‌شناختی گرفته تا مباحث پرچالشی چون سیاست‌های آموزشی، نقش مدارس در بازتولید یا کاهش نابرابری، و اهمیت صدای دانش‌آموزان در شکل‌گیری سیاست‌ها. فصل‌های ویژه‌ای نیز به بررسی موضوعاتی چون فقر کودکان، افراط‌گرایی، تحرک اجتماعی، آموزش انتقادی و نیازهای آموزشی ویژه اختصاص یافته است. یکی از ویژگی‌های ارزشمند این اثر، ادغام تئوری با عمل است: در متن کتاب، نه‌تنها دیدگاه‌های نظریه‌پردازان برجسته‌ی آموزش مانند فریره و بوردیو مطرح می‌شود، بلکه مطالعات موردی، تمرین‌ها و سوالات تفکر انتقادی نیز گنجانده شده است که خواننده را به اندیشیدن و بررسی تجربه‌های واقعی سوق می‌دهد. همین مسئله باعث شده کتاب برای معلمان، سیاست‌گذاران و پژوهشگران حوزه‌ی آموزش، ابزاری برای تأمل و عمل تغییرآفرین باشد. نویسندگان، در تحلیل خود رویکردی انتقادی دارند؛ یعنی به جای توصیف صرف وضعیت موجود، پرسش می‌کنند که چه‌چیزی می‌تواند تغییر کند و چرا باید تغییر کند. برای مثال، در بحث پیشرفت تحصیلی، تنها به تفاوت در نمرات اکتفا نمی‌کنند، بلکه علل ساختاری و فرهنگی این شکاف‌ها را نیز واکاوی می‌کنند. بازخوردها به این کتاب اغلب مثبت است. بسیاری از استادان دانشگاه آن را «منبعی درجه‌یک برای دروس جامعه‌شناسی آموزش» دانسته‌اند که هم عمق نظری دارد و هم قابلیت تدریس و یادگیری در کلاس. برای دانشجویانی که می‌خواهند بفهمند آموزش چگونه با سیاست، فرهنگ و اقتصاد گره می‌خورد، این کتاب یک راهنمای بی‌بدیل است.
در نهایت، "جامعه‌شناسی آموزش و پرورش" نه‌تنها به پرسش‌های موجود درباره‌ی آموزش پاسخ می‌دهد، بلکه ذهن خواننده را برای طرح پرسش‌های تازه آماده می‌کند؛ پرسش‌هایی درباره‌ی عدالت، عاملیت و این‌که آموزش چگونه می‌تواند به ساختن جامعه‌ای فراگیرتر و عادلانه‌تر کمک کند.