کتاب خاطرات حسنعلی خان مستوفی

ابوالفضل زرویی نصرآباد، شاعر، طنزپرداز و پژوهشگر ایرانی، در اثری به نام "خاطرات حسنعلی خان مستوفی" دو شخصیت خیالی به نام حسنعلی خان مستوفی و میرزا حسین پیشکار را به وجود آورده است. در این اثر، زرویی به سبک ادبیات دوران قاجار، خاطرات حسنعلی خان را بازگو کرده است. جالب‌تر این است که هر دو شخصیت مذکور وجود واقعی ندارند.

زرویی در این کتاب از یک روایت کلاسیک برای بیان خاطرات حسنعلی خان استفاده کرده است، روایتی که در آثار مختلفی مانند روزنامه خاطرات اعتماد السلطنه قابل تشخیص است. اما زرویی با استفاده هوشمندانه از زبان روایتی، از برخی عبارات و اصطلاحات قدیمی و ناملموس قجری خودداری کرده و با استفاده از عبارات و اصطلاحات روزمره، جذابیت بیشتری به متن بخشیده است.

"خاطرات حسنعلی خان مستوفی" اثری طنز و جالب دربارهٔ اندیشه، فکر و سیاست است که زرویی در طول سال‌های زندگی خود از آن الهام گرفته است. این اثر با نمایش استادانه طنز تلخ، با شخصیت چهره‌های سیاسی و اجتماعی ایران در طول یک قرن طنزآمیز می‌پردازد. اما زرویی با نشان دادن رفتارهای سیاسی و اجتماعی ایرانیان به شیوه‌ای دراماتیک و تلخ، سعی در زدن طعنه به این رفتارها داشته است.

نکته دیگر جذاب این اثر، واقعیت‌های دراماتیک و تلخ رفتارهای سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ایرانیان را در طول یک قرن مورد بررسی قرار داده است. همچنین، زرویی در قالب روایت طنز خود، از خاطرات حسنعلی خان برای بررسی تمامی جوانب و پدیده‌های اجتماعی و فرهنگی مرتبط با او استفاده کرده است. ملاقات با شخصیت‌های برجسته مانند چارلی چاپلین، هیتلر، آندره مالرو، برشت و صادق هدایت، و بررسی موضوعاتی مانند ورود موسیقی به ایران و بنیان‌گذاری فرهنگستان در ایران، مواردی هستند که در این کتاب به آنها پرداخته شده است.

اگرچه زرویی در مقدمهٔ خود این کتاب به زیرکی خود اشاره کرده است، اما می‌توان گفت این اثر نشانگر تغییرات ذهنی و دیدگاه زرویی است که در دوره‌ای از زمان نگارش این کتاب اتفاق افتاده است.