کتاب از میراث غلات

کی از فصلهای کتابم با عنوان میراث غلات، اختصاص دارد به کتاب مشهور طب الأئمة که به ابنی بسطام منسوب است. ادعای این بخش این است که این کتاب متعلق است به سنت غالیان شیعی. در عین حال این نکته را مطرح کرده ام که این کتاب برای محدثان امامی کهن شیعه ناشناخته بوده و یا دست کم نسبت به آن بی اعتنا بوده اند. روایات و اسناد این کتاب مورد توجه محدثان کهن امامیه قرار نگرفته و حتی در خود کتاب هم اسانید حدیثی آن عمدتا اسانیدی آشفته، ناشناخته و یا به روشنی ساختگی به نظر می رسند. البته این به معنای آن نیست که رجال حدیث این کتاب همگی ناشناخته اند و یا همه احادیث آن ساخته و پرداخته است؛ اما وجود نامهای مشهور محدثان و راویان امامی در این کتاب به معنی آن نیست که اسنادی که آن نامها را نیز شامل می شوند، اصیل هستند. در اسانید ساختگی که معمولا برای متون مختلف و با انگیزه ها و سرچشمه های مختلف ساخته و پرداخته می شده، عموما رسم بر این بوده است که اسانیدی فراهم شود که هم متضمن نامهای مشهور راویان باشد و هم در آن طرق نامهای ناشناخته هم به کار برده شوند تا شناخت اسانید ساختگی به سادگی آسان نباشد. محدثان برجسته امامیه، به خوبی طرق مشهور را می شناخته و اصول و دفاتری که متضمن آن طرق بوده اند را به درستی شناسایی می کرده اند؛ بنابراین نسبت دادن متونی روایی به اسنادی مشهور ساده نبوده است؛ اما اگر اسناد متضمن نامهای مشهور و غیر مشهور هر دو بوده باشند، طبعا چنین به نظر می رسید که سرچشمه آن متون و اسانید به دفاتری باز می گشته است که امکان پذیر بوده است که محدثان آنها ر ا شناسایی نکنند و لذا احتمال قبول آن اسانید برساخته و ترکیبی بیشتر مقبول به نظر می رسید؛ به این سبب که رجالیان و محدثان می توانسته اند چنین توجیه کنند که آن اسانید متعلق به دفاتری هستند که آنان با اصول آنها آشنایی ندارند. از دیگر سو در مورد کتاب طب الأئمة این نکته را مطرح کرده ام که نویسنده های ادعایی این کتاب برای رجالیان ناشناخته بوده و فی المثل نجاشی که از آن دو نویسنده و راوی یاد می کند، منبعش در نهایت تنها برخاسته از متن موجود کتاب بوده و او شناختی مستقل از نویسندگان ادعا شده متن نداشته است؛ بنابراین گواهی نجاشی تنها نشان می دهد که این کتاب، اگر نسخه کنونی آن همانی باشد که نجاشی از آن یاد کرده، در زمان او و یا در زمان منبعش شناخته شده بوده است. اما از دیگر سو از آنجا که نقل کهنی از این کتاب در منابع متقدم دیده نمی شود، بنابراین حتی این تردید هم می تواند به صورت جدی طرح شود که متن حاضر ممکن است نسبتی با متن مورد اشاره نجاشی نداشته باشد.