کتاب حاضر ترجمه ی جلد سیزدهم از مجموعه ی چهارده جلدی یادداشت های سیاسی ایران است که اسناد سفارت انگلیس در ایران از 1260 تا 1344 را دربر میگیرد. جلد سیزدهم به اسناد سالهای 19461951م/1324- 1330ش اختصاص یافته است. ایران در این سال ها شاهد حوادث تلخ و شیرین و بسیار مهمی است که برخی از آنها ابعاد بین المللی و آثار فرامنطقه ای به دنبال داشت. با پایان یافتن جنگ جهانی، نیروهای شوروی برخلاف توافق نامه های قبلی خاک ایران را ترک نکردند و همین مسئله باعث شد روابط ایران و شوروی به شدت تیره شود. فعالیت های دیپلماتیک ایران به ویژه نخست وزیر قوام و وعده ی امتیاز نفت شمال از یک سو و فشارهای بین المللی از سوی دیگر، باعث شد نهایتا روس ها مجبور به عقب نشینی شوند. از پیامدهای حضور روس ها در ایران بحران آذربایجان بود که استقلال و تمامیت ارضی ایران را در معرض خطر قرار داده بود. با خروج روس ها، موقعیت دولت خودمختار آذربایجان نیز متزلزل و با پیشروی نیروهای دولت مرکزی دولت خودمختار ساقط شد و ایران این بحران را نیز از سر گذراند. ایران در فاصله ی سالهای 1324 تا 1330 کابینه های مختلفی را تجربه کرد: قوام، هژیر، ساعد، منصور، رزم آرا، علاء و مصدق نخست وزیران ایران در این دوره بوده اند که بخش قابل توجهی از اسناد این کتاب به فعالیت های آنها اختصاص یافته است. از دیگر حوادث این دوره می توان به ترور شاه، غیرقانونی اعلام شدن حزب توده و دستگیری سران آن، تشکیل مجلس موسسان و افزایش اختیارات شاه، ترور هژیر و ترور رزم آرا اشاره کرد. اما بی شک مهمترین موضوع در این دوره از تاریخ ایران که حجم زیادی از اسناد جلد سیزدهم را نیز به خود اختصاص داده است، مشاجرات نفتی بین ایران و دولت بریتانیاست که پس از فراز و نشیب های زیاد نهایتا به تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت در اسفند 1329منجر شد.
کتاب یادداشت های سیاسی ایران 1344-1260
مرکز اسناد انقلاب