دولتشاه سمرقندی (۸۴۲-۹۰۰ ه.ق) تذکره‌نویس و شاعر قرن نهم هجری است.
دولتشاه سمرقندی، فرزند علاءالدوله بختی شاه غازی اسفراینی، تذکره‌نویس و شاعر، متخلص به علایی، از نجیب‌زادگان خراسان و از ملازمان امیر علیشیر نوایی و سلطان حسین بایقرا بود. وی مردی خوش‌طبع و درویش‌صفت بود. دولتشاه کتاب تذکرةالشعرای خود را در شرح حال شعرا از آغاز شعر فارسی تا روزگار مؤلف به نام سلطان حسین‌میرزا بایقرا تألیف کرد. این کتاب هرچند شهرت بسیار دارد اما در بارهٔ شعرایی که پیش از زمان او می‌زیستند، مطالب آن اغلب اعتبار ندارد.
دولتشاه بخشی از عمر خود را در تنگ دستی و وامداری سپری نمود تاریخ تولد او به درستی روشن نیست اما چون تاریخ به پایان آمدن کتاب به اذعان نویسنده 892 قمری بوده همچنین به صراحت تدوین ، این اثر را در پنجاه سالگی آغاز کرده است ولادت وی را می توان حدود 842 قمری دانست.
بنا بر آنچه خود در تذکره اش بیان می دارد، ابتدای حال چون پدر خود با دربار تیموریان ارتباط داشته به صورتی که در جنگ ملازم رکاب امیر حسین جلایر بود.در خاتمه تذکره نیز به مقامات امیر مذکور پرداخته است. اما پس از تامل و تفکر و سپری نمودن پنجاه سال از عمر به کناره گیری از درگاه شاهان مصمم شد و با خود اندیشه کرد که دچار بطالت و ملالت شده و سرانجام کتاب تذکره الشعرا را به رشته تحریر در آورد تا کاری انجام داده باشد و بعد از وی نشانی از او باقی ماند.
تذکره الشعرای دولتشاه به رغم تصور مولف آن نخستین تذکره در زبان فارسی نیست اما به یک لحاظ می توان آن را در نوع خود سر آغاز و راه گشا دانست. در این کتاب است که نخستین بار مسائل سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی زمان شاعران مورد عنایت قرار گرفت و به عنوان پدیده ای اثر گذار در سرگذشت و شعر شاعران مطرح شد .اگرچه مطالب مشترک در تذکره ها اغلب شبیه یکدیگر است اما به طور یقین این اثر از حیث توجه به جنبه های تاریخی، اجتماعی و فرهنگی زمان شاعران یاد شده پیشگام است و در تذکره نویسی های پس از او دنباله رو دولتشاه هستند.
