کتاب طبقه و محیط زیست

در «فصل نخست» این کتاب، مروری بر شکل‎ گیری نظریۀ طبقاتی خواهیم داشت و همان‎‎جا نیز به واکاوی بحران‎های این نظریه خواهیم پرداخت. این فصل تصویری مقدماتی از زمینه های پیدایش نظریه ‎ی طبقاتی، تعاریف پایه‎ی آن، دلایل ناکامی و افول آن و هم‎چنین آرای مخالفان‎ش را عرضه می‎دارد. در «فصل دوم»، وجوه معرف‎شناسی و روش شناسی نظریه‎های طبقاتی و به ویژه نظریه‎ ی مارکس مورد کنکاش قرار گرفته است. این فصل حاوی زیربنایی‎ ترین مفاهیم این مجموعه است و بنیان های فلسفی علوم اجتماعی به طور عام و نظریه‎های طبقاتی به طور خاص، مورد بررسی قرار گرفته اند. از آن‌جا که سخن گفتن از مفاهیم فلسفی، به میانجی مفاهیم متضاد خودشان، بر سهولت کار می افزاید، کوشش شده است تا در غالب بخش‎های این فصل، مفاهیم به صورت جفت‎های متضاد معرفی شوند: دوگانگی یا چندگانی روش‎شناختی، دوگانگی یا چندگانی منطق، دو تلقی متضاد از انسان، دو فهم متفاوت از دانش، دو رویکرد متعارض از مضمون نظریه ‎ی اجتماعی، دو طریقه مختلف در روش مطالعه‎ی علوم انسانی و دو نگاه گوناگون به حقوق و اخلاق. برخلاف فصل اول که ارجاعاتی به یافته‎ ها و شواهد تجربی دارد، فصل دوم، مبرای از فضای تجربه، باریک‌بینی در روش شناخت و امکان تحقق آن را در دستور کار خود قرار داده است. ناکامی در کاربست نظریه ‎های طبقاتی، برخی از متفکران چپ را به چاره‎ جویی وا داشته است و از این رو، «فصل سوم» نیز به معرفی مساعی این گروه برای بازسازی نظریه طبقاتی اختصاص یافته است. مطالعه این آراء از اهمیت چندگانه ‎ای برخودار است: نخست این‎که از زبان ایشان بشنویم و بدانیم که ناکارآمدی «نظریه‎ ی طبقاتی» موضوعی جدی است، دیگر آن‎که از تشتت آرای میان صاحب‎نظران چپ در باب طبقه و تحلیل طبقاتی مطلع شویم. افزون بر این، دریابیم که دیگر مفهوم مستنبط از طبقه یا طبقات اجتماعی در نزد متکلمان علوم انسانی، بر مفهوم مبرهن و یکتایی دلالت نمی کند. در «فصل چهارم»، به سراغ دعاوی محیط زیستی طبقاتی خواهیم رفت و نمونه هایی از آن ها را بررسی خواهیم کرد. طی چند دهه‎ ی اخیر، اثرات مخرب ناشی از انواع آلودگی‎ها در خاک، هوا، آب و جو زمین، به بحران های متعددی نظیر از بین رفتن تنوع زیستی، بحران تغییرات اقلیمی و به طور کلی تخریب محیط زیست، به شکل فزاینده ای بدل به یکی از دغه دغه ‎های جدی جامعه انسانی شده است. گزارش‎های پیاپی 2020 و 2021 مجمع جهانی اقتصاد دربارۀ مهم‎ترین مخاطرات آتی جوامع بشری، حکایت از آن دارد که «محیط زیست» چه از حیث احتمال وقوع و چه از منظر شدت اثرات تخریبی آن، در صدر مخاطرات جهان ما قرار دارد. (اتفاق و مرعشی، 1398) (اتفاق و مرعشی، 1400، 60 - 65) اما از سویی دیگر این اوضاع مستمسکی برای دست‎یابی به اهداف سیاسی نیز شده است و دعاوی «محیط زیستی طبقاتی»، یک نمونه از این موارد است. در فصل چهارم، برخی از این نمونه‎ ها در قالب پرونده ‎های موضوعی بررسی شده است. «فصل پنجم»، یک جمع‎بندی اجمالی از محتوای این کتاب در آن ارائه شده است و پایانی بر این کار پژوهشی است.